قرقیز تباران افغانستان در 'بام دنیا' گیر مانده اند

دهلیز واخان، افغانستان -- یک گروه کوچک از قرقیز تباران که در پیچ و خم تاریخ گرفتار شده اند، بسختی می کوشند تا زندگی مشقت بارشان را در یک گوشهء دور دست و نامناسب در شمال شرقی افغانستان بگذرانند.

عشایر قرقیز قرن ها به همراه مال های شان آزادانه در سرتاسر آسیای مرکزی و جنوبی سفر کرده و از رودخانه ها و کوهستان های پوشیده از برف عبور کرده اند. امروز تعداد اندکی از آنان در «بام دنیا» -- یعنی در ساحه دوردست و کوهستانی دهلیر واخان در افغانستان -- گیر مانده اند و امید چندانی برای خروج از این وضعیت ندارند.

مناقشات و خشونت های سیاسی در منطقه بتدریج آنها را گرفتار کرده است. هیچ جاده ای وجود ندارد و نزدیک ترین مرزها یک به یک مسدود شده اند و این قرقیزها را به یک زندگی خطرناک محکوم نموده است.

جوبای، رئیس نحیف این گروه قرقیز با چشمانی خسته و صدای خواب آلوده گفت: «ما افغان های اتفاقی استیم.»

وی در توصیف قبیله اش که به گفته تحلیلگران تعداد شان فقط ۱۱۰۰ نفر است،‌ گفت: «ما این سرزمین را انتخاب نکرده ایم، ولی جای دیگری برای رفتن نداریم.»‌

در مکانی یخ زده که درجه حرارت بندرت به بالای صفر می رسد و در آنجا هیچ محصولی نمی تواند کاشته شود، امید به زندگی بسیار پایین است.

جف واکس، مدیر سازمان غیردولتی انکشاف بین المللی کراس لینک مستقر در بیشکک گفت که از هر سه زن یک زن در اثر مشکلات زایمان فوت می کند و ۵۳ فیصد از اطفال قبل از پنج سالگی تلف می شوند.

او به خبرگزاری فرانسه گفت: «آنها در درهء بین بقا و تسلیم شدن به واقعیت های زندگی در یک چنین ساحه دورافتاده به سر می برند.»‌

وی افزود:‌ «آنها به موجودیت خود ادامه می دهند ... همان طور که صده ها سال چنین کرده اند.»‌

در غیاب داکتران یا کلینیک های صحی حتی مریضی های ساده هم می تواند مرگبار باشد.

تیلو، یک چوپان محلی دستانش خشک و پوستش ترک خورده و خونین است و این وضعیتی است که در میان باشنده گان این دهلیر مشترک می باشد، گفت: «مرگ بیش از تولد اتفاق می افتد.»‌

'بام دنیا'

دهلیز واخان غالباً متشکل از دره های خشک و معابر کوهستانی صعب العبور است. این دهلیز در نتیجه بازی بزرگ قرن ۱۹ حفر شد،‌ یعنی زمانی که امپراطوری های بریتانیا و روسیه بر سر نفوذ شان در آسیای میانه رقابت می کردند -- این یک منطقه طولانی و کم عرض بود که به حیث یک حد فاصل بین قدرت های در حال توسعه عمل می کرد.

باشنده گان این منطقه، یعنی قرقیزها و همچنان قبیله بزرگ تر واخی، در منتهی الیه دیگر این دهلیز سرزمین شان را «بام دنیا» می نامند که دلیل آن قرار گرفتن این منطقه در محل تلاقی سه تا از مرتفع ترین کوهستان های آسیا -- یعنی هندوکش، کاراکرم و پامیر است که به اتفاق منطقه مشهور گره پامیر را تشکیل می دهند.

نزدیک ترین شهر در آنجا اشکاشم است که رفتن به آن با اسب یا گاومیش با گذشتن از یک معبر از درون معابر کوهستانی شیب دار و دره های باریک، جایی که یک قدم اشتباه می تواند مرگبار باشد، سه روز طول می کشد.

کیت کلارک، از شبکه تحلیلگران افغانستان گفت که سابقا قرقیزها فقط در تابستان ها در واخان توقف می کردند. وی افزود که آن عشایر برای فرار از زمستان های سخت به قرقیزستان، تاجیکستان و ساحه شین جیانگ چینا کوچ می کردند.

او به خبرگزاری فرانسه گفت: «بعد از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و انقلاب کمونیستی ۱۹۴۹ بسیاری از آنها به واخان گریختند. آنها سرمای کرخ کننده را به تجمع گرایی اعمال شده توسط کمونیست ها ترجیح داده بودند.»

استقلال هند بریتانیا و تشکیل پاکستان در سال ۱۹۴۷ یک مرز دیگر را در جنوب ایجاد کرد و در اواسط قرن ۲۰ این گروه در بخش شمالی این دهلیز گرفتار شدند.

'ما جوانمرگ می شویم'

یک کودتای کمونیستی در کابل در سال ۱۹۷۸ آنها را مجبور کرد که تحت هدایت رهبر شان حاجی رحمان قول با عبور است از معبر ۱۶۳۰۰ پایی ارشاد به پاکستان فرار کنند.

ولی بعد از آن که صدها نفر در اثر مریضی های مرتبط با آب جان سپردند، بخش اعظم گروه دوباره به واخان عودت کرد.

یک گروه کوچک قرقیزها بعدها در ترکیه پناهندگی گرفت، اما متباقی همچنان در واخان برای بقا مبارزه می کنند.

تیلو گفت: «ما گیر مانده ایم.»

کابل این قرقیزها را اتباع افغان محسوب می کند، اما این گروه افغانستان را به حیث یک سرزمین خارجی می داند و از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به سال ۱۹۹۱ در حال مذاکره برای بازگشت به قرقیزستان بوده است.

مراجعه آنها در قرقیزستان به حیث یک معضل حساس دیده نمی شود. حکومت های پی هم طی سال ها طرح هایی را برای کمک به مراجعت و اعطای شهروندی به قریب به ۲۲۰۰۰ افغان تبار مقیم خارج به شمول گروه باشنده در دهلیز واخان اعلان کرده اند، ولی اجرای چنین اقدامی مسئلهء نادر بشمار می آید.

جو بوی گفت: «حکومت قرقیرستان سرانجام برنامه بازگرداندن آغاز کرده است و در سال روان بعضی فامیل ها جابجا شده اند.»‌

اما سفارت قرقیزستان در کابل هر نوع تلاش برای بازگردان این گروه به کشور را انکار کرده و تاکید دارد که گروه کوچک اعزام شده به قرقیزستان تنها جهت مقاصد آموزشی فرستاده شده اند.

اوچکان ایرالیف، شازدافیر سفارت قرقیزستان در افغانستان به خبرگزاری فرانسه گفت:‌ «این قرقیز تباران اتباع افغانستان استند.» وی افزود که حکومت متبوع وی سالانه کمک های بشردوستانه به شمول غذا، البسه گرم و دارو به آنها می دهد.

اما به گفته تیلو، تامین یک آینده در قرقیزستان بهترین امید مردم او برای نجات است.

او با یک لبخند تلخ گفت: «چه کسی دوست دارد اینجا زندگی کند، ولی هیچ راه دیگری وجود ندارد ... ما هرگز پیر نمی شویم، زیرا در جوانی می میریم.»