د افغانستان د دولتي مقرریو نوی سیستم هڅه کوي چې اداري فساد له منځه وېسي

کابل -- افغان حکومت د کمپیوټر په اساس د امتحان اخیستلو د داسې یوه نوي سیستم کارول پیل کړي چې د دولتي څانګې عارضانو ته فرصت ورکوي چې د هغوی د وړتیاوو په اساس چاڼ شي او د اداري فساد، رشوت اخیستنې او د ارتباطاتو په اساس مقررۍ مخه ونیسي.

د هېواد د اداري اصلاحاتو او ملکي خدمتونو د خپلواک کمېسیون (IARCSC) ویاند فرید احمد سلام ټایمز ته وویل، «افغان کارپوهانو دوه سافت ویر اپلیکیشنونه جوړ کړي -- چې یو د کمپیوټر په اساس امتحان اخیستنې او بل د آنلاین ساین آپ یا نوم لیکنې کار کوي،»

هغه وویل، «ټول افغانان کولی شي چې د یوې ځانګړې وظیفې لپاره په آنلاین توګه د عریضې یا غوښتنلیک فورمه ډکه کړي او په هېواد کې له هر ځای څخه یې وسپاري. هغوی مجبور نه دي چې کابل ته راشي او خپلې عریضې تسلیم کړي.»

احمد وویل، دغه سیستمونه افغان انجنیرانو جوړ کړي دي.‌

احمد وویل، «تر دې مخکې، مونږ د ملکي مامورینو د استخدام په پروسه کې ډېرې ستونزې لرلې،»

هغه وویل، «پخوا، ځواکمنو کسانو له خپل نفوذ څخه په کار اخیستنې خپل خپلوان او دوستان مقررول او مستحق او لیاقت لرونکي کاندیدان یې له پامه غورځول، او د رشوت اخیستنې پېښې هم رامنځته شوي دي. هغه کاندیدان چې د سیستم له داخل څخه ورسره علاقه مندي نه وه، د هغوی نومونه په شارټ لست کې نه راتلل،»

احمد وویل، په نوي سیستم کې، یو امتحان ورکوونکی یو حساب پرانیزي او د کمپیوټر په سکرین یو امتحان ویني. هغه د امتحان له بشپړولو څخه وروسته سمدلاسه نتیجه ترلاسه کوي.‌

احمد وویل، «د کمپیوټر په اساس امتحان اخیستنې پروسه ډېره صحیح او شفافه ده، او د هر ډول انساني مداخلې مخه نیسي. دا به وړتیا لرونکو کارپوهانو ته وخت ورکړي چې حکومتي ادارو ته لاره ومومي، او په پایله کې به اداري فساد له منځه وېسي.»

شفافیت ته وده ورکول

احمد سلام ټایمز ته وویل، په دې پنځو میاشتو کې یعنې له هغه وخت راهیسې چې د اداري اصلاحاتو او ملکي خدمتونو خپلواک کمېسیون (IARCSC) د کمپیوټر په اساس سیستم معرفي کړی دی، «د استخدام په پروسه کې د رشوت اخیستنې، د ارتباط په اساس مقررۍ او د ځواکمنو کسانو له خوا د مداخلې چانسونه صفر ته راښکته شوي دي، او ورسره د اداري فساد سطحه هم راټیټه شوې ده،»

هغه وویل، د اداري فساد سطحه «وروسته له هغه را ولوېده چې حکومتي ادارې د الیکترونیک خدمت وړاندې کولو ته واړول شوې».

هغه وویل، د کمپیوټر په اساس امتحان اخیستنه او په ډیجیټل توګه د خدمتونو ترسره کول د هغو هڅو په ډله کې دي چې افغانستان ته یې فرصت ورکړی چې په نړۍ کې د پنځو ډېرو فاسدو هېوادونو له له لست څخه وځي او «د اداري فساد پر ضد مبارزه کې د حکومت یوه لاسته راوړنه» وبلل شي.

په ۲۰۱۷ میلادي کال کې، افغانستان د شفافیت د نړۍ والې ادارې له خوا د اداري فساد د شاخصونو په لست کې له ۱۰۰ څخه ۱۵ نومرې ترلاسه کړې وې، چې د ۱۸۰ هېوادونو په لست کې یې ۱۷۷ ځای نیولی وو. سږ کال، د افغانستان نومرې له ۱۰۰ څخه ۱۶ ته لوړې شوې او له ۱۸۰ څخه یې ۱۷۲ ځای ونیو.

په کابل کې د غرجستان او ابو ریحان پوهنتونونو د سوداګریزې ادارې د څانګې استاد ضیاء دانش سلام ټایمز ته وویل، «د اداري فساد پر ضد مبارزه کې ګڼ شمېر ګامونه اخیستل شوي دي،»

هغه وویل، «د مثال په توګه، د اداري فساد ضد قانون او داسې قوانینو، چې د هغو کسانو ملاتړ کوي چې د اداري فساد راپورونه ورکوي، جوړول او تصویبول، او د اداري فساد ضد ستراتیژیو تطبیق ځینې قانوني لاسته راوړنې دي،»

دانش زیاته کړه، د نورو برخو تر څنګ د حکومت له خوا د دې لپاره هڅې، چې داسې یوه ځانګړې محکمه جوړه کړي چې جیګپوړي حکومتي چارواکي محاکمه کړي او د اداري فساد ضد اضافي ادارې سره یوځای کړي، بل هغه عامل وو چې د شاخصونو په لست کې یې د افغانستان درجه ښه کړه.

هغه د برېښنايي حکومتولۍ د نوښتونو -- په ځانګړې توګه د مالي چارو لکه ګمرکي محصول او مالیاتو په برخه کې -- تطبیقات او د بانکي حسابونو او د موبایل له لارې د تنخاګانو د پیسو د انتقالاتو ستاینه وکړه.

هغه وویل، سربېره پر دې په ملي سطحه د تدارکاتو د سیستمونو کلکې څارنې او ډیجیټلي کولو، د بشري منابعو د مدیریت په برخه کې اصلاحاتو او د سیالۍ له لارې د استخدام د سیستم جوړېدا مرسته کړې چې په افغانستان کې اداري فساد راکم کړای شي.

دانش وویل، «د نوي اداري مېکانېزمونو له برکته، چې اکثر یې ډیجیټلي دي، د استخدام په پروسه کې شفافیت په لوړه سطحه رامنځته شوی دی،»

هغه وویل، «اوس، د دولتي پستونو لپاره امتحانونه د کمپیوتر په اساس او د ازادې سیالۍ له لارې اخیستل کیږي. دا چې د امتحان پاڼې د کمپیوترونو له خوا کتل کیږي، د امتحان اخیستنې په پروسه کې د انسانانو لاسوهنه ډېره زیاته راکمه شوې ده.»

دانش وویل، «د وړتیا په اساس استخدام حکومتي ادارو ته وده ورکړې، د خدمتونو ترسره کول یې چټک او ډېر اسان کړي، او د اداري فساد پېښې یې کمې کړي دي،»

د اداري فساد پر ضد یو جدي اقدام

په افغانستان کې د اداري فساد ضد ستراتیژیو د څارنې او تطبیق لپاره د توظیف شوې حکومتي ادارې، د څارنې او ارزونې کمېټې (MEC)، رییس یما ترابي وویل، حکومت د اداري فساد د له منځه وړلو لپاره جدي ګامونه اخیستي دي.

هغه سلام ټایمز ته وویل، حکومت «په عدلي او حقوقي موسساتو کې لوی ریفورمونه» کړي دي.

هغه وویل، «فاسد چارواکي -- له یوه ټیټ پوړي دولتي مامور څخه نیولې تر وزیر او درې ستوري لرونکي جنرال پورې -- محاکمه او محکوم شوي دي، خو تر ټولو مهمه دا ده چې هغه دود چې ځواکمن کسان او جیګپوړي چارواکي له حقوقي پروسې څخه معاف وو، اوس پای ته رسېدلی دی،»

ترابي وویل،‌هر فاسد چارواکی، د هغه یا هغې د رتبې له پام کې نیولو څخه پرته د هغه د کارونو مسؤل او د قانون په وړاندې ځواب ویونکی دی،»

د ترابي په وینا، حکومت د قانون نافذوونکو ادارو او د عدلیې وزارت له لارې، داسې یو سیستم جوړوي چې چارواکي وڅاري او د اداري فساد له لارې ترلاسه شوی ملکیت یې ضبط کړي.

هغه وویل، «له ۱۷۰۰۰۰ څخه ډېرو جیګپوړو حکومتي چارواکو، د عوایدو د ټولونې او د تدارکاتو د برخې مامورینو او ځینې څارنوالانو او قاضیانو خپل ملکیتونه ثبت کړي دي، او دا کمپاین پرمخ روان دی،»

هغه زیاته کړه، «دې هڅې د اداري فساد په راکمولو کې غټ رول لوبولی دی،»