![د سیف دي چلډرن د تغذیې د څانګې یوه مشاوره د تلې په ۷مه په سرپل ولایت کې یوې ۲۲ کلنې مور ته د هغې د لیرې پراته کلي په یوه ګرځنده کلینیک کې په دې هکله وضاحت ورکوي چې څنګه د معالجوي خوړو په وسیله خپله ۱۱ میاشتنۍ لور مړه کړي. [ساچا مییرس/سیف دي چایلډرن]](/cnmi_st/images/2022/11/16/38757-nelab-739_416.webp)
کابل -- سیف دي چلډرن موسسې وویل، د هغو ماشومانو شمېر چې له مرغومي میاشتې راهیسې د یادې موسسې ګرځنده روغتیایي کلینیکونو ته راوړل شوي او په سخته خوارځواکۍ اخته ول، ۴۷٪ زیات شوی دی.
یو شمېر تي خواره ماشومان په کلینیکونو کې د درملنې له ترلاسه کولو څخه مخکې مړه شوي دي.
سیف دي چلډرن د لړم په ۹مه په یوه اعلامیه کې وویل، «په وروستیو میاشتو کې، په داسې حال کې چې کورنۍ هڅه کوي ترڅو د افغانستان د لوږې د بدترین بحران پر وړاندې ځانونه جوړ کړي، د خوارځواکۍ د درملنې د خدمتونو غوښتنه زیاته شوې ده.»
په اعلامیه کې راغلي، «د مرغومي په میاشت کې، د سیف دي چلډرن ۵۷ ګرځنده روغتیايي ټیمونو شاوخوا ۲۵۰۰ په خوارځواکۍ اخته ماشومان بستر کړي ول. د وږي په میاشت کې، هغه شمېر شاوخوا ۴۲۷۰ ته زیات شوی و.»
![یوه مور د چنګاښ په ۳۰مه د هلمند ولایت په مرکز لښکرګاه کې د بې سرحده ډاکترانو له خوا چلېدونکې بوست روغتون د خوارځواکۍ په وارډ کې له خپلو څلور میاشتنیو غبرګونیو سبحانیې او سبحان سره یوځای د روغتون په چپرکټ ناسته ده. [لیلیان سووانرومف/ای اېف پي]](/cnmi_st/images/2022/11/16/38736-000_32fg8gw-739_416.webp)
یوه مور د چنګاښ په ۳۰مه د هلمند ولایت په مرکز لښکرګاه کې د بې سرحده ډاکترانو له خوا چلېدونکې بوست روغتون د خوارځواکۍ په وارډ کې له خپلو څلور میاشتنیو غبرګونیو سبحانیې او سبحان سره یوځای د روغتون په چپرکټ ناسته ده. [لیلیان سووانرومف/ای اېف پي]
اعلامیه وایي، د اوړي حاصلاتو له وضعیت سره په مرسته کولو کې پاتې راغی، ځکه چې روانې وچکالۍ فصلونه خراب او حاصلات کم کړل، چې ورسره ډېرې کلیوالې کورنۍ مجبورې شوې ترڅو خپلې ځمکې او مالونه خرڅ کړي څو خواړه واخلي او خپل ماشومان پرې ماړه کړي.
سربېره پر دې، د هېواد د اقتصاد سقوط د بې کارۍ، بې وزلۍ او د خوراکي توکو د قیمتونو د لوړېدلو سبب شوی دی.
اعلامیه وایي، «ډېرې کورنۍ اوس د اونیو په مخه یواځې په ډوډۍ او اوبو پایياو هغه هم یواځې یو وخت ور رسیږي.»
سیف دي چلډرن وویل، «بشردوستو موسساتو په پراخه اندازه ژوند ژغورونکي خواړه برابر کړي، لاکن اړتیاوې دومره زیاتې دي چې د افغانستان د وګړیو ۵۰٪ اوس هم له لوږې سره مخامخ دي،او په دې لړ کې ۶ میلیونه ماشومان او لویان -- چې د ټولو وګړیو تقریبا یو پر اته برخې جوړوي -- له قحطۍ څخه یواځې یو ګام لیرې دي.»
د ۱۴۰۰ کال د وږي میاشتې راهیسې، دغې مرستندویې موسسې له ۳.۳ میلیونو څخه ډېرو خلکو سره مرسته کړې چې ۱.۸ میلیونه یې ماشومان دي. اوس دغه موسسه د افغانستان په بېلابېلو ولایتونو کې ۶۶ ګرځنده روغتیایي کلینیکونه لري چې په خطرناک ډول خوارځواکو ماشومانو ته د مغذي موادو مرستندوی خدمتونه برابروي.
خو د بحران د اړتیاوو د پوره کولو لپاره لا نورو مرستو ته اړتیا ده.
په افغانستان کې د سیف دي چلډرن موسسې ویاند عاشق الله مندوزي سلام ټایمز ته وویل، «موږ پلان لرو چې په دایمي روغتیايي کلینیکونو سربېره خپلو ګرځنده خدمتونو ته پراختیا ورکړو څو لا ډېر افغان ماشومان حمایه کړو.»
د خوارځواکۍ سببونه
د ملګرو ملتونو د موسساتو په وینا، د ۱۴۰۰ د زمري میاشتې راهیسې، په افغانستان کې فقر په بې ساري توګه زیات شوی، او ۹۰٪ کورنۍ کافي اندازه خواړه نه لري.
په کابل کې د داخله او ماشومانو د ناروغیو یوه متخصص ډاکتر محمد سالم مایار وویل، ګڼ شمېر ستر فکټورونه شته چې د ماشومانو په خوارځواکۍ باندې اغېز کوي.
هغه وویل، مثلا که میندې د امېدوارۍ پر وخت مغذي خواړه ونه خوري، ښایي د هغوی ماشومان خوارځواکي وزېږېږي.
هغه وویل، سربېره پر دې، ځینې ساري ناروغۍ کولی شي چې د خوارځواکۍ سبب وګرځي.
مایار وویل، «معلومات ښیي چې ۸۰٪ کورنۍ خپلو ماشومانو ته کافي او مغذي خواړه نه ورکوي. په ډېرو مواردو کې، هغوی د خوارځواکۍ د نښو او نښانو په هکله خبر نه وي، له دې امله هغوی احتیاطي مخنیووونکي ګامونه نه اخلي.»
هغه زیاته کړه، په افغانستان کې د ماشومانو تر منځ فقر او لوږه زیات شوي دي.
د روغتیا د مدیریت علوم په نامه غیرحکومتي موسسې چې مرکز یې په متحده ایالاتو کې دی، یوه جګپوړي مشاور ډاکتر همایون لودین وویل، «د افغانستان په ۳۴ ولایتونو کې تر ۱۳۰۰ پورې روغتیایي مرکزونه موجود دي چې د ماشومانو تر منځ د خوارځواکۍ درملنه کوي.»
هغه وویل، «موږ له بېلابېلو نړۍ والو موسساتو سره خپلې هڅې له نږدې څخه همغږې کوو.»
لودین وویل، «له مرغومي څخه د وږي تر میاشتې پورې، یونیسف، سیف دي چلډرن، اکشن اګینسټ هنګر، د افغانستان لپاره سوېډن کمېټې، افغان پرمختیایي ټولنې (ای ډي ای) او د اغاخان د روغتیایي خدمتونو ادارې د نړۍ وال بانک او نورو مرستندویو هېوادونو په مرسته له ۳۹۰۰۰۰ څخه ډېرو په خوارځواکۍ اخته ماشومانو درمنله کړې ده.»
دغو موسساتو د ډاکترانو او نرسانو په ګډون، له ۲۰۰۰ څخه ډېر روغتیایي کارکوونکي استخدام کړي، او ډېر یې د افغانستان په بېلابېلو ولایتونو کې په کار لګول شوي چې د تغذیې په هکله د مشاورینو په توګه خدمت وکړي.
لودین وویل، «هغوی د په خوارځواکۍ اخته ماشومانو په درملنې سربېره، میندو ته د داسې طریقو مشورې ورکوي چې څنګه په خوارځواکۍ د خپلو ماشومانو د اخته کېدلو مخه ونیسي.»
هغه وویل، «د هېواد په بېلابېلو برخو کې تر ۲۰۰ پورې ګرځنده روغتیایي مرکزونه د دې لپاره جوړ شوي چې په خوارځواکۍ اخته ماشومانو ته ملاتړ برابر کړي.»
هغه زیاته کړه، «په مجموع کې، تمه ده چې د ۲۰۲۲ میلادي کال تر پایه پورې د نړۍ والو موسساتو په ملاتړ د ۶۰۰۰۰۰ په خوارځواکۍ اخته ماشومانو درملنه وشي.»
نورې مرستې ته اړتیا
هغو میندو چې ماشومان یې د فقر او د هېواد د روانو اقتصادي ستونزو له امله په خوارځواکۍ اخته شوي دي، په مرستندویو موسساتو باندې غږ وکړ چې د ژوند ژغورونکیو مرستو برابرولو ته دوام ورکړي.
د لوګر ولایت اوسېدونکې او د اوو ماشومانو مور حلیمې د لړم په ۹مه په کابل کې د ماشومانو روغتون ته خپل یو زوی راوړ.
هغې وویل چې هغه له اوو میاشتو راهیسې په خوارځواکۍ اخته دی.
هغې وویل، «زما مېړه کار نه لري او موږ غریب یو. موږ دا وس نه لرو چې خپل ماشوم خصوصي روغتون ته بوځو. موږ ډېرې مرستې ته اړتیا لرو.»
په همدې ورځ، د پروان ولایت اوسېدونکې قندي ګل خپله درې میاشتنۍ لمسۍ چې په خوارځواکۍ اخته وه په کابل کې د ماشومانو روغتون ته راوړې وه.
هغې وویل، «زما زوی بې کاره دی او د هغه مېرمنې د امېدوارۍ پر وخت مغذي خوړو ته لاسرسی نه درلود، له دې امله زما لمسۍ په خوارځواکۍ اخته وزېږېدله.»
اوس په روغتون کې د دغه ماشوم وړیا درملنه کیږي.
قندي ګل وویل، «زموږ خلک ډېر غریب دي، او نشي کولی چې مغذي خواړه وپېري، له دې امله زموږ ماشومان ښه وده نه کوي،» او په مرستندویو موسسو باندې یې غږ وکړ چې لا نورې مرستې برابرې کړي.
تر هغه چې خلکو ته وظیفې پیدا نشي او خلک په خپلو عوایدو بسیا نشي، زه فکر نه کوم چې د موسسو مرستې به خلکو ته دوامداره ګټه ور ورسوي. هلمند او په مجموع کې ټول افغانستان شتمنه سیمه ده، لاکن بدبختانه چې جنګونو خرابه کړه. کاروبار په کې خراب شو او خلک یې څوک مړه او څوک ټپیان شول. ما یو وخت په سلام ټایمز که کومه بله رسنۍ کې د سره صلیب له قوله ولوستل چې لیکلي یې وو په یوه کال کې دننه څه باندې ۷ زره کسانو ته یې یوازې په هلمند ولایت کې مصنوعي پښې او لاسونه جوړ کړي ول. تاسو سوچ وکړئ د یوه هېواد خلکو چې دومره زیان لیدلی وي او بیا هم نه ګاونډي هیوادونه پرې رحم کوي او نه پرې نړۍ وال زبرځواکونه رحم کوي، د هغوی به څه حال وي؟ یو شمېر ناخبره خلک د افغانانو په هکله بد فکر لري. لاکن هغوی دې ته نه ګوري چې افغانانو هیچا ته زیان نه دی رسولی. افغانان تل سوله دوست خلک پاتې شوي دي. د احمدشاه ابدالي (رح) له وخت را وروسته چې په هندوستان یې حمله کړې وه او هغه حمله یې هم له دې امله کړې وه چې هلته هندوانو مسلمانانو سره ظلم کاوه. آیا له هغه را وروسته افغانانو په کوم خارجي هیواد باندې یرغل کړی نه دی؟ نه. له هغه را وروسته، درې ځلې برتانیا په افغانستان باندې یرغل وکړ او ګڼ شمېر افغانان یې ووژل. بیا شوروي اتحاد په افغانستان باندې یرغل وکړ چې بې شمېره خلک یې ووژل. او شل کاله مخکې امریکا په افغانستان باندې یرغل وکړ چې ګڼ شمېر خلک یې ووژل. مونږ د موسسو داسې خیراتونه نه غواړو.روسان او امریکایان ځانونه بشردوستان بولي لاکن زمونږ په هېواد یې تجاوز کړی. مونږ له روسیې او له امریکا څخه د هغوی د تجاوزونو تاوان غواړو چې خپل وطن پرې جوړ کړو او خپلو خلکو ته کارونه پیدا کړو. بیا به نه ماشوم په خوارځواکۍ اخته کیږي او نه میندې.
ځواب ورکړئ4 تبصره
کور یې ودان چې په خوارځواکۍ د اخته ماشومانو د فیصدۍ له لوړېدو سره سم همکارو موسسو خپلې مرستې دوه برابره کړي. که چېرته مرستې ونه شي حالت له دې هم بدترېدلی شي. د یوه افغان په توګه په دې سختو شرایطو کې له دوی مننه کوم او د دوامداره همکارۍ غوښتونکی یې یم. که دوی د افغان ماشومانو لاسنیوی ونه کړي نو د افغانستان داخلي وضعیت په دې کې نه دی چې ماشومانو ته دې توجه وشي. بله مهمه دا چې افغان ماشومان اوس په داسې کارونو اخته دي چې د دوی له وس بهر دي (شاقه کارونه کوي) چې نه ورته جسماً جوړ دي او نه روحاً. کاش چې د دوی پلرونو یا د کورنۍ غړیو ته یې کارونه برابر شي چې دې سره به هم د ماشومانو ژوند خوندي شي، هم به له بېلابېلو مرضونو په امان وي او هم به یې راتلونکی روښانه وي. بیا هم له مرستندویه موسسو مننه. د دوی مټې دې غښتلې او ارادې دې یې قوي اوسي.
ځواب ورکړئ4 تبصره
تر هغه چې میندې او پلرونه د ماشومانو په زېږون کې له احتیاطه کار وانخلي دغه حال به وي او ورځ تر بلې به دغه شمېر زیاتېږي. ښه داده چې احتیاط وشي او حد اقل د ماشوم د زیږون تر منځ دوه درې کاله فاصله مراعت شي. خو متاسفانه زموږ د خلکو بوختیا له صفر سره ضرب ده. یوازې یې دېته اړولي چې یو ښځه او خاوند یو ځای شي او نهه میاشتې وروسته یو نوی ماشوم راپیدا کړي چې نه بیا هغه ته ډوډۍ رسیږي او نه ورته جامې. د افغانستان د روغتیا وزارت د معلوماتو له مخې په تېره یو کاله کې شاوخوا یو میلیون ماشومان زېږېدلي دي. نو څنګه به ورته په منظم ډول خواړه، اوبه او جامې ورسیږي په داسې حال کې چې اکثر خلک بوختیاوې نه لري. که غواړئ چې سالم ژوند او ښه راتلونکی ولرئ نو د ماشومانو په زیږون کې له احتیاطه کار واخلئ.
ځواب ورکړئ4 تبصره
دا یو حقیقت دی چې د افغانستان بې وزله خلک د خوړلو لپاره ډوډۍ نه لري. وچکالي یوه بله ننګونه ده چې زموږ د هیواد له ښارونو څخه لیرې خلک ورسره لاس او ګریوان دي. هغوی حتی د خوړلو لپاره ساده ډوډۍ هم نه لري. دا چې مور او ماشوم مناسب خواړه نه خوري، بې ګناه ماشوم د خوارځواکۍ له امله ناروغیږي. په افغانستان کې امېدوارو میرمنو ته هیڅ پاملرنه نه کیږي. امېدوارو میرمنو ته په کورنیو کې د سخت کار کولو اجازه نه ورکول کیږي چې په ماشومانو باندې هم منفي اغیزه لري. ملګري ملتونه یا یوه مرستندویه اداره باید د افغانستان په ولایتونو کې داسې یو پروګرام پیل کړي او امېدوارو میرمنو ته مشورې ورکړي، ځکه په کلیو کې هیڅ یوه امېدواره ښځه د امېدوارۍ پر مهال د څه کولو په اړه پوره معلومات نه لري. زه له ملګرو ملتونو څخه غوښتنه کوم چې ماشومانو ته جدي توجه وکړي ترڅو بې ګناه ماشومان په خوارځواکۍ اخته نشي.
ځواب ورکړئ4 تبصره