کشته شدن الظواهری راه را برای جانشینی مشکل ساز در داخل القاعده باز کرد

کارشناسان گفتند که کشته شدن ایمن الظواهری، رهبر القاعده در حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی بر خانه امن وی در کابل، راه را برای یک روند جانشینی احتمالا مشکل ساز برای این گروه افراطی باز می کند.

این افراطی مصری که به روز یکشنبه (۹ اسد) در یک حمله با دقت بالا به «خانه امن» او در شیرپور، یکی از ثروتمندترین محله های کابل کشته شد، هرگز تلاش نکرد تا جذابیت و نفوذ سلف خود را تکرار کند.

اما پس از اینکه نیروهای ویژه ایالات متحده اسامه بن لادن را در پاکستان در سال ۱۳۹۰ کشتند، او نقشی کلیدی را در تشویق غیرمتمرکز کردن این گروه ایفا کرد که منجر به ظهور گروه های امتیازی القاعده در سراسر جهان شد.

الشباب که هنوز هم بخش بزرگی از مناطق روستایی سومالیا را کنترل می کند، جی ان آی ام گروف فعال در غرب آفریقا، به ویژه مالی، و شاخه القاعده در شبه قاره هند (ای کیو آی اس) شامل آنها هستند.

هانس جاکوب شیندلر، مدیر پروژه غیردولتی مبارزه با افراط گرایی و مشاور سابق سازمان ملل متحد، گفت که الظواهری «بازیگران بزرگ جدید را در شبکه القاعده را پذیرفت.»

او گفت، «بنابراین این یک ضربه به القاعده است.»

جانشین احتمالی مصری

محتمل ترین جانشینان وی دو مصری دیگر هستند که سیف العدل و ابو عبدالکریم المصری نام دارند.‌

العدل افسر سابق نیروهای ویژه مصر و از اعضای گارد قدیمی القاعده است که به اساس گزارش ها در ایران زندگی می کند.

پس از پیوستن به جنبش افراطی مصر در دهه ۱۳۶۰، او دستگیر و سپس آزاد شد و در نهایت به افغانستان که پایگاه بن لادن و الظواهری بود، رفت و به القاعده پیوست.

بر اساس گزارش پروژه مبارزه با افراط گرایی (سی ای پی)، وی در سال ۱۳۸۲ در ایران دستگیر و در سال ۱۳۹۴ در تبادل زندانیان آزاد شد. در سال ۱۳۹۷ نیز شک ها وجود داشت که نامبرده در ایران حضور دارد و یکی از معاونان مهم الظواهری است.‌

سی ای پی گفت، «العدل نقش مهمی در ایجاد قابلیت های عملیاتی القاعده ایفا کرد و به سرعت در سلسله مراتب بالا رفت.»

بارک مندلسون، دانشمند علوم سیاسی در کالج هاورفورد در ایالات متحده و نویسنده چندین کتاب در مورد القاعده، العدل را یک «نام بزرگ» در جنبش توصیف کرده است که «باید نفر بعدی باشد»‌.

اما او تاکید کرد که العدل چندین سال را در ایران مخفی سپری کرده است، بنابراین احتمالاً از رهبران نسل جدید القاعده دور مانده است.

او گفت، «من مطمئن نیستم که موقعیت او در القاعده چقدر قوی است، به ویژه اکنون که نسل قدیمی، اساساً تمام گارد قدیمی مرده است.»

حاکمان شیعه ایران رسما با القاعده مخالف هستند، اما جمهوری اسلامی بارها به همکاری با این شبکه و پناه دادن به رهبران آن متهم شده است.

المصری، دیگر حریف مصری برای جانشینی الظواهری، بخشی از رهبری گروه افراطی سوری حراس الدین است و ممکن است در سوریه باشد. وی به نامه «کریم» نیز معروف است.‌

یکی از رهبران یمنی حراس الدین به تاریخ ۶ سرطان در حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکا در حاشیه شهر ادلیب در شمال غربی سوریه در حالی که به تنهایی با موتورسایکل سفر می کرد کشته شد و دو تن دیگر از مقامات این گروه در ماه سنبله گذشته به سبک مشابه کشته شدند.

برنامه جوایزعدالت وزارت امور خارجه ایالات متحده برای اطلاعات در مورد المصری که به عنوان «عضو کهنه کار القاعده و رهبر ارشد حراس الدین» توصیف شده است، تا ۵ میلیون دالر جایزه تعیین کرده است.

بر اساس معلومات وب سایت جوایز برای عدالت، المصری در سال ۱۳۹۷ یکی از اعضای شورای حراس الدین، نهاد تصمیم گیری ارشد این گروه بود.

در این وب سایت آمده است، او «به عنوان میانجی بین حراس الدین و تحریر الشام، یک گروه چتر مرتبط با القاعده که حراس الدین از آن جدا شده بود، خدمت کرد.»

جانشینی مسئله بزرگ است

شیندلر گفت، «الظواهری در تصمیم گیری های روزانه گروه های وابسته دخالتی نداشت.»

وی افزود، «اما شما به شخصیتی با برجستگی و ارشدیت خاصی نیاز دارید، زیرا همه رؤسای همه گروه های وابسته باید به او سوگند وفاداری شخصی بدهند.»

بنابراین جایگزینی او کمی چالش برانگیز خواهد بود.

ریتا کاتز، رئیس و یکی از بنیانگذاران گروه اطلاعاتی اس ای تی ای، گفت که جانشینی القاعده پس از کشته شدن الظواهری یک «سوال بزرگ» است.

او گفت، «برخلاف وضعیت پس از قتل اسامه بن لادن، بسیاری از رهبران آن به سوریه نقل مکان کردند، جایی که بسیاری از آنها کشته شدند.»

او گفت که اطلاعات کمی در مورد محل اختفای العدل وجود دارد، اما تاکید کرد که به دور از اطمینان است که او هنوز در ایران است، جایی که ناظران می گویند که او حدود دو دهه را سپری کرده است.

او گفت، «شایعه ها حاکی از آن است که او از زندان ایران آزاد شده و به سوریه نقل مکان کرده است. اما اطلاعات زیادی در دست نیست.»

مرکز صوفان، یک سازمان تحقیقاتی امنیتی مستقر در ایالات متحده، در یک خبر اطلاعاتی به روز سه شنبه گفت که کشتن تعدادی از چهره های قدیمی گارد القاعده در سال های اخیر باعث شده است که این شبکه با «رو به کاهش جانشینان احتمالی» روبرو شود.

در این خبر آمده است که «حضور طولانی» العدل در ایران با اکثریت شیعه «ممکن است نامزدی او را در محافل خاصی لکه دار کند.»

کادرهای جوان القاعده ممکن است شخصیتی مانند المصری را ترجیح دهند، که در سوریه «با جدیت برای ایجاد روابط با نیروهای بالقوه که بیشتر بر اهداف محلی متمرکز شده بودند و با انگیزه نارضایتی های محلی در مناطقی که جنگ داخلی و شورش را فراگرفته بودند، کار کرد.»

در این خبر آمده است، «انتخاب رهبر بعدی القاعده چیزهای زیادی در مورد برنامه های آینده این سازمان خواهد گفت.»