په داسې حال کې چې په ګرده نړۍ کې وېره په زیاتېدلو ده، روسیه د کورونا وایرس په هکله غلط معلومات خپروي

مسکو -- د روسیې اړوند د ټولنیزو رسنیو په زرګونو حسابونو یوه همغږه هڅه پيل کړې چې د نوي کوروناوایرس په هکله د توطیې تیورۍ خپرې کړي، دا په داسې حال کې ده چې د دوشنبې په ورځ /د کب په ۵مه/ په ایران کې د زیات شمېر کسانو په مرګ او په اسیا، منځني ختیځ او اروپا کې د خپراویو د بدترېدلو له امله په ګرده نړۍ کې د ناروغۍ د خپرېدا وېرې زیاتې شوې دي.‌

د قصدي دروغو دغه کمپاین هغو بې اساسه د توطیې تیوریو ته وده ورکوي چې د کوویډ - ۱۹ د خپرېدلو تر شا د متحده ایالاتو لاس دی. په دې توګه، هغوی له روغتیايي اندېښنو څخه په استفادې سره هڅه کوي چې په نړۍ کې د متحده ایالاتو نوم بد کړي.

هغو امریکایي چارواکو چې د روسیې له خوا د غلطو معلوماتو پر ضد د مقابلې لپاره ګومارل شوي دي ای اېف پي ته وویل، په ټوېټر، فیسبوک او انسټاګرام باندې له مجازي اکاونټونو څخه په استفادې سره په بېلابېلو ژبو د روسیې تبلیغاتو ته وده ورکول کیږي.‌

د اروپا او ایروایشیا لپاره د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو د وزارت سرپرست مرستیال فیلېپ ریکر وویل، «روسیه غواړي چې د نفاق تخم وکري او د تور پورې کولو د پټو او ګواښونکیو نفوذي کمپاینونو له لارې د متحده ایالاتو ادارې او ملګرتیاوې له داخل څخه کمزورې کړي.»

هغه وویل، «د کوروناوایرس په هکله د غلطو معلوماتو په خپرولو سره، د روسیې ګواښونکي فعالان یو ځل بیا له نړۍ وال روغتیایي غبرګون څخه د خلکو د مخ اړونې له لارې د عامو خلکو خوندیتوب ګواښي.»

په هغو ادعاګانو کې چې په وروستیو اونیو کې په مجازي بڼه خپرېږي داسې تورونه شامل دي چې دغه وایرس د متحده ایالاتو له خوا یوه هڅه ده چې «د چین پر ضد اقتصادي جګړه وکړي»، هغه یوه بیولوجیکي وسله ده چې د متحده ایالاتو مرکزي استخباراتي ادارې جوړه کړې یا د لویدیځوالو له خوا د داسې هڅو برخه ده «چې د چین پر ضد تبلیغات پرمخ بوځي.»

د غلطو معلوماتو د خپرولو کمپاین د مرغومي په وروستیو کې د امریکایي څارونکو له خوا وروسته له هغه په ګوته شو چې چینایي چارواکو په وهان، هغه ښار کې چې ناروغي ترې خپره شوې ده، د نوي کوروناوایرس له امله د درېیم کس مړینه اعلان کړه.

په چین کې -- چې وایرس په کې تېر کال سر راپورته کړ -- د مړینو رسمي شمېر نژدې ۲۶۰۰ ته رسېدلی دی.

خو په نوره نړۍ کې د وایرس خپرېدل د تېرې اونۍ په ترڅ کې چټک شول، چې ایران، جنوبي کوریا او ایټالیا په کې د تر ټولو بدو متاثر شويو ځایونو په توګه ظاهر شوي.

افغانستان، بحرین او کویټ هم د دوشنبې په ورځ خپلۍ لومړۍ د وایرس پېښې تایید کړې او په دې توګه یې د هغو هېوادونو شمېر له ۳۰ څخه زیات کړ چې د وایرس پېښې په کې شوي دي.

له دغو حسابونو څخه تر دې مخکې د اوکراین او سوریې په هکله هم پوستونه شوي وه.‌

د نوي کورونا وایرس په هکله غلط معلومات او غلطې تیورۍ یو جدي ګواښ بلل کیږي.

د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزارت د نړۍ والې ښکېلتیا د مرکز لپاره د یوه چمتو شوي راپور پربنسټ چې ای اېف پي لیدلی دی، څو زره هغه حسابونه -- چې پخوا په دې پېژندل شوي وو چې په سوریه کې د جګړې، په فرانسه کې د زېړ واسکټو د اعتراضونو او د چیلي د پراخو لاریونونو په څېر پېښو کې یې د روسیې په ملاتړ تبلیغات کول -- د خپرېدونکې ناروغۍ په هکله «تقریبا سره ورته» تبلیغات خپروي.

په راپور کې راغلي، دغه حسابونه چې روبوټونه نه بلکې انسانان یې چلوي په عین وخت کې په انګلیسي، هسپانوي، ایټالوي، جرمني او فرانسوي ژبو خپرونې کوي او کېدای شي چې د روسیې نیابتي پروګرامونو پورې تړلي وي یا د آر ټي او سپوتنیک په څېر د روسیې له خوا حمایه کېدونکيو رسنیو څخه خپرېدونکیو راپورونو ته ورته پیغامونه خپاره کړي.

امریکایي چارواکي وایي،‌ د روسیې د دولت له خوا حمایه کېدونکو رسنیو د مرغومي په ۳۰مه د وایرس په هکله د لوېدیځ ضد تبلیغاتو خپرول پیل کړل او په ورپسې ورځ یې د ټولنیزو رسنیو چلوونکیو په ټوله نړۍ کې پوسټونه خپرول پیل کړل.

د نړۍ والې ښکېلتیا د مرکز ځانګړي استازي او رییسې لي ګبریل چې د تبلیغاتو او غلطو معلوماتو د افشاکولو وظیفه پرغاړه لري، وویل، «په دې حالت کې، موږ وکولی شوای چې د هغوی د غلطو معلوماتو فعال ایکوسیستم وګورو چې دولتي تلوېزیون، مرستیالو وېب سایټونو او د ټولنیزو رسنیو په زرګونو دروغجنو چلوونکیو عین موضوع ګانې پرمخ بیولي.»

امریکایي چارواکوویل، د ډېرو پخوانیو خبري پېښو پر وخت به دغو حسابونو تر ۷۲ ساعتونو پورې په فعال ډول پوستونه کول، خو د تېرې میاشتې په ترڅ کې د نوي کوروناوایرس په هکله پيغامونه هره ورځ پورته کېدل -- او دا د داسې یوې کیسې په هکله چې ښایي ژر له خبري سرلیکونو څخه ونه لوېږي د روسیې پانګونه ښیي.

د ښکېلتیا د نړۍ وال مرکز یوه بل چارواکي وویل، «دا د روسانو له خوا د تبلیغاتو د مقابلې پخوانۍ طریقه ده.»

تر دې مخکې د مرغومي په میاشت کې، فیسبوک وویل چې هغوی د یوې وروستۍ هڅې په لړ کې د روسیې د استخباراتو اړوند په لسګونو اکاونټونه له منځه وړي چې په ټولنیزو رسنیو د تقلب او غلطو معلوماتو د خپرېدا مخه ونیسي.

د روسیې له خوا حمایه کېدونکې شبکې، چې ۷۸ د فیسبوک او څلور د انسټاګرام حسابونه په کې شامل وو، تر ډېره په اوکراین او ګاونډیو هېوادونو باندې تمرکز کاوه او په سوریه کې د شخړې، په کریمیا کې د اتنیکي ترینګلتیاوو او په ۱۳۹۳ کې په اوکراین کې د مالیزیا د هوایي کرښې د یوې الوتکې د لوېدلو په هکله به یې پوسټونه کول.‌

فیسبوک د تلې په میاشت کې وویل چې هغوی روسیې پورې تړلي یو شمېر حسابونه چې مالکانو یې هڅه کوله د متحده ایالاتو د ۱۳۹۹ د ولسمشرۍ په ټاکنو کې لاسوهنه وکړي، وتړل.

دغو حسابونو په سینټ پیترزبرګ کې مېشتې د انټرنټي تحقیقاتو د ادارې (آی آر ای) هغه پيغامونه چې په ۱۳۹۵ کې یې د امریکا د ولسمشرۍ د ټاکنو برخه وال په نښه کول، بیا خپرول.‌

روسیه بحران ژوروي

واشنګټن وایي، د روسیې له خوا د غلطو معلوماتو د خپرولو وروستی کمپاین خپرېدونکې ناروغۍ ته غبرګون سختوي ځکه عام خلک د لویدیځ له خوا غبرګون ته د شک په سترګه ګوري.‌

د روغتیا د نړۍ والې ادارې (ډبلیو اېچ او) رییس تیدروس ادانوم ګیبریوز خبرداری ورکړی وو چې که هېوادونه د وایرس پر ضد په چټکۍ سره ځانونه چمتونه کړي، «دا ناروغي به هر لوري ته لاړه شي.»

د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو د وزارت یوه چارواکي چې نه یې غوښتل نوم یې یاد شي، وویل، داسې ښکاري چې روسي فعالانو ته اجازه ورکول شوې ده چې له قید پرته غلط معلومات خپاره کړي.‌

چارواکي وویل، «د دې ټکي له پام کې نیولو څخه پرته چې آیا یوه ځانګړې موضوع په لوړه کچه رهبري کیږي که نه، په حقیقت کې هغوی ازادانه وړتیا لري چې په دې فضا کې فعالیت وکړي او هومره خرابی وکړي چې توان یې لري او کېدای شي ټکان ورکونکې پایلې ولري.»