ازبکستان چې د روسیې بدیله لاره لټوي، غواړي چې د رېللارې په وسیله سمندري بندرونو ته ځان ورسوي

تاشکند -- له ازبکستان څخه پاکستان ته په تلونکې یوه رېللاره باندې ابتدایي کار پیل شوی دی چې کېدی شي تاشکند ته اجازه ورکړي څو د روسیې د ټرانسپورټي لارو بدیل ومومي، ځکه روسیه په اوکراین باندې د یرغل له امله لا هم د لوېدیځ له بندیزونو سره مخامخ ده.

د ازبکستان دونیو خبري اژانس د افغانستان لپاره د پاکستنا د ځانګړي استازي محمد صادق له قوله راپور ورکړ چې، د ازبکستان، افغانستان او پاکستان کارکوونکيو د چنګاښ په ۲۷مه د افغانستان له لارې د رېل پټلۍ د لارې په معلومولو باندې کار پيل کړ.‌

په تاشکند کې مقاماتو د ۱۳۹۹ د سلواغې په میاشت کې د رېللارې د جوړونې لپاره یوه لارنقشه تایید کړه چې د افغانستان د مزارشریف او د پاکستان د پېښور ښار تر منځ به جوړه کړای شي.

ازبکستان وار له مخه د ازبکستان له ترمذ څخه مزارشریف ته یوه لاره جوړه کړې ده.

د رېللارې له بشپړېدلو څخه وروسته به کارکوونکي په پېښور کې مالونه ښکته کوي او بیا به یې د پاکستان کراچۍ، ګوادر او قاسم سمندري بندرونو ته لېږدوي.

د دي دیپلومات مجلې د زمري د ۴مې د راپور په اساس، تمه ده چې د دغې رېللارې جوړول چې لومړی ځل یې په ۲۰۱۸ کې ازبکستان وړاندیز وکړ، پنځه کاله وخت ونیسي او اټکل ۴.۸ میلیارده ډالر لګښت به پرې راشي.

د پلان په اساس، یو ځل چې دغه نږدې ۶۰۰ کیلومتره اوږده رېللاره بشپړه شي، دا به ازبکستان او د منځنۍ اسیا نور هېوادونه د هندوستان سمندر ته نږدې کړي او هغه وخت به چې له ازبکستان څخه د پاکستان سمندري بندرونو پورې د توکو د رسېدلو لپاره ورته اړتیا ده له ۳۰ - ۳۵ ورځو څخه ۱۰ - ۱۵ ورځو ته را لنډ کړي.‌

د ازبکستان Gazeta.uz خبري وېب سایټ د ۱۳۹۹ د سلواغې په میاشت کې راپور ورکړ چې تمه شته چې د ټرانسپورټ لګښتونه هم ۳۰ - ۳۵٪ راکم شي. دغه سایټ زیاته کړې چې، ټرانز - افغان دهلېز کولی شي چې د لومړیو څو کالونو په موده کې په کال کې تر ۱۰ میلیونو ټنو پورې کارګو انتقال کړي.‌

په روسیه باندې اتکا کمول

د تاشکند ټایمز د راپور له مخې، ازبک ولسمشر شوکت میرزي یویېف د ۱۴۰۰ د مرغومي په میاشت کې پارلمان ته وویل، ازبکستان د خپلې نږدې ۸۰٪ بهرنۍ سوداګرۍ لپاره په ایرو ایشین ټرانسپورټي بېخبنا باندې چې له شمال څخه د قزاقستان، قرغزستان، روسیې او بیلاروس له لارې تېرېږي متکي دی.

د هغو اتو ټرانسپورټي دهلېزونو له جملې څخه چې ازبکستان له نړۍ والو مارکېټونو سره نښلوي درې یې د روسیې له لارې تېرېږي.‌

خو اوس د سلواغې په میاشت کې په اوکراین باندې د روسیې له یرغل څخه وروسته، یادې لارې د لوېدیځ د بندیزونو له امله بندې شوي دي.

د کب په میاشت کې له اسلام اباد څخه د لیدنې په ترڅ کې، میرزي یویېف د دې پروژې د ځانګري اهمیت یادونه وکړه.‌

هغه وویل، «دا رېللاره [ترمذ - مزارشریف - کابل - پېښور لاره] زموږ شریک راتلونکی دی. کله چې د دې لارې جوړول بشپړ شي، موږ به تر ټولو لنډه، تر ټولو ارزانه او تر ټولو خوندي دهلېز چې پاکستان به له منځنۍ اسیا سره نښلوي،‌ رامنځته کړو.»

د Podrobno.uz وېب سایټ د معلوماتو له مخې، میرزي یویېف وویل، «دا رېللاره به زمونږ د سیمو مخ په بشپړ ډول بدل کړي.»

د خپلواکۍ پیاوړي کول

تاشکند د سلواغې په میاشت کې د جنګ له پیلېدلو راهیسې له روسیې سره د اقتصادي اړیکو یو نازک توازن ساتلی دی، لاکن د نورو بندیزونو ګواښ لا هم شته.

په تاشکند کې د سیاسي چارو یوه پوه فرخود میرزابایف وویل، اوس له بل هر وخت څخه ډېر ازبکستان دې ته اړتیا لري چې نوې ټرانسپورټي لارې ولټوي.‌

هغه وویل،‌ په سیمه او نړۍ کې جیوپولیټیکي وضعیت تر پلان لاندې ټرانز - افغان رېللاره مهمه ګرځوي.‌

هغه وویل، «له ټولو شتو سختیو او خنډونو سره سره، په کار دی چې ازبکستان له افغانستان او پاکستان سره همکاري وکړي چې دا پروژه پلې کړي.»

میرزابایف وویل، «موږ باید د کارپوهانو او سیاستوالو د منفي نظریو او استدلالونو په هکله وارخطا نشو، ځکه چې دا رېللاره به زموږ خپلواکي پیاوړې کړي.»

ځینې کتونکي وایي چې ننګونې لا هم پر ځای پاتې دي.

یوه ازبک تاریخپوه روشن نظروف وویل، هېوادونه بېلابېلو ټرانسپورټي لارو ته اړتیا لري څو ثابت ټولنیز - اقتصادي پرمختګ یقیني کړي.‌

هغه وویل، دا وخت ازبکستان یواځې زاړه او ثابت شمالي دهلېزونه چې د قزاقستان او روسیې له لارې تېرېږي، استعمالوي.

د افغانستان له لارې جنوب، د قرغزستان او چین له لارې ختیځ او د کسپین سمندرګي او قفقاز له لارې لوېدیځ ته تللې لارې لا هم تر پلان لاندې دي.

نظروف وویل، د بدیلونو له جملې څخه، «تر اوسه پورې، تر ټولو ډېره حقیقي لاره ختیځه لاره ده چې د قرغزستان او چین له لارې تېرېږي،» او زیاته یې کړه چې په افغانستان کې موجوده بې ثباتي لا هم د جنوبي لارې لپاره یوه ننګونه ده.‌

په تاشکند کې استوګن تاریخ پوه او د شوروي - افغان جګړې پخواني برخه وال ماکسیم مات نظروف هم دا خبره تایید کړله.

هغه وویل، د افغانستان بې ثباتي دغې رېللارې ته «د نړۍ والو مالي موسساتو او مخکښو نړۍ والو ځواکونو د راجلبولو مسئله پېچلې کوي.»

هغه زیاته کړه چې، د افغانستان اراضي غرنۍ هم ده، نو له هغې څخه تېرېدل به د ډېرو پلونو، تونلونو او نورو بدیلو لارو جوړولو ته اړتیا ولري چې د رغونې لګښتونه به زیات کړي.‌

سیمه ییز ارتباطات او انتخابونه

دا پروژه لا هم د سیمه ییزو مشرانو ملاتړ ته اړتیا لري.‌

د قزاقستان ولسمشر قاسم جومرات د چنګاښ په ۳۰مه د منځنۍ اسیا د مشرانو د یوې کتنې په ترڅ کې وویل،‌ قزاقستان چمتو دی چې د ټرانز - افغان رېللارې په جوړولو کې مرسته وکړي.

د Kapital.kz د راپور په اساس، هغه د قرغزستان په چولپون اتا کې د خبرو پر وخت وویل، «موږ کولی شو چې د رېللارې جوړولو لپاره د موادو دوامدار تأمینات یقیني کړو او کولی شو چې اورګاډي ورته چمتو کړو.»

د ازبکستان د ټرانسپورټ‌ وزارت وایي،‌ په ورته وخت کې پاکستان او ازبکستان وار له مخه د افغانستان له لارې د یوه سرک په وسیله سره نښتي دي. د غبرګولي په میاشت کې، ازبک لارۍ چلوونکیو په لومړي ځل پاکستان ته د کارګو رسولو لپاره ترې کار واخیست.

تر کراچۍ پورې د دغې ۲۷۶۰ کیلومتره اوږدې لارې سفر یوه اونۍ وخت ونیو. لارۍ موټرو کنګل شوې غوښه انتقال کړله.‌

په ورته وخت کې، د میرزایویېف د رسنیو دفتر وایي چې، د ګرجستان لومړي وزیر ایراکیل ګاریباشویلي د چنګاښ په ۲۸مه له ازبکستان څخه د لیدنې پر وخت د ګرجستان د تور سمندرګي د پوتي او باتومي بندرونو له لارې اروپا ته د ازبکستاني مالونو د صادراتو د امکان وړاندیز وکړ.‌

په تاشکند کې د سیاسي علومو پوه میرزابایېف وویل، که څه هم چې د روسیې د سمندري ځواکونو له خوا د اوکراین د تور سمندرګي د بندرونو بندښت له هغو بندرونو څخه کار اخیستل دا وخت ناشوني کړي، جیوپولیټیک حقیقتونه هم د ګرجستان له لارې ټرانزیټ تعینوي.‌

د افغانستان د چارو یوه مستقل ازبک شنونکي اکرم عمروف یادونه وکړه چې، «ازبکستان هڅه کوي چې په موجودو بدیلو لارو باندې ټینګار وکړي چې په دې کې د جنوبي قفقاز - باکو - تبیلیسي - قارص رېللاره هم شامله ده.»

هغه وویل، «دا لاره اروپا ته د ځمکې او سمندر دواړو له لارې ممکن ګرځوي.»