څېړنې د چین له خوا په سینکیانګ کې د مسلمانو ښځو د شنډولو د کمپاین په هکله جزیات وړاندې کړل

بیجینګ -- یوې وروستۍ څېړنې د چین له خوا د مسلمانو ښځو د په نښه کولو د کمپاین په هکله له وحشت نه ډک جزیات رابرسېره کړي چې په ترڅ کې یې په سینکیانګ سیمه کې د ماشومانو د زېږونې د ځپلو لپاره د روانو هڅو د برخې په توګه په جبري‌ توګه د امېدوارۍ مخه نیول کیږي او ښځې شنډول کیږي.

نیویارک ټایمز د غوایي په ۲۰مه راپور ورکړ چې، د سینکیانګ له اویغور، قزاق او نورو مسلمانو ښځو او سړیو سره مرکې، د حکومتي شمېرنو بیاکتنه او محلي رسنۍ ښیي چې چینایي رژیم د ټولنې د تکثري حقونو د کنټرولولو لپاره «جبري هڅې» کوي.

یوې ازبک نژاده ښځې په دې هکله معلومات ورکړل چې هغه وخت چې د چین حکومت په ۱۳۹۶ کې په سینکیانګ کې ښځو ته امر وکړ ترڅو په رحم کې دننه د امېدوارۍ د مخنیوي وسیلې ولګوي، هغې څنګه د معافیت غوښتنه وکړه.

قیلبینور صدیق چې هغه وخت یې عمر ۵۰ کالونو ته په نږدې کېدلو وو وویل هغې د حکومت له خوا د زېږونو حدود ومنل او یواځې یو ماشوم یې درلود.

خو منفي ځواب یې ترلاسه کړ، او کارکوونکیو ګواښ وکړ چې که هغه له دغه حالت سره ځان عیار نه کړي پولیسو ته به یې په لاس ورکړي.

صدیق د دې ټکي په یادولو سره چې د یوه حکومتي‌ ډاکتر له خوا د یوې فلزي پراخوونکې وسیلې په واسطه د امېدوارۍ د مخنیوونکې وسیلې په ورتخته کولو سره هغې څنګه وژړل، وویل، «ما داسې احساس کړه لکه زه چې نوره یوه نورماله ښځه نه یم.»

د امېدوارۍ د مخنیوي وسیله د هغې لپاره د درد او وینې تویېدلو سبب شوه، او په ۱۳۹۸ کې یې پرېکړه وکړه چې شنډه شي.

هغې له نیدرلنډز (هالنډ) څخه چې په ۱۳۹۸ کې له چین څخه له راوتلو وروسته په کې مېشته شوې ده، د خبرو پر وخت وویل، «حکومت ډېر قیود لګولي وو، او ما نشوای کولی چې نور د امېدوارۍ د مخنیوي وسیله وساتم. ما خپله ټوله هیله له لاسه ورکړه.»

نورو ښځو وویل، ښځې مجبورېږي ترڅو ځانونه د امېدوارۍ د مخنیوي وسیلو ته عیار یا شنډ کړي، بچي وغورځوي، که څوک ډېر ماشومان لري غټې جریمې ورکړي، او داسې درمل وکاروي چې د هغوی میاشتني عدتونه دروي.‌

تېر کال، د سیمې په مرکز ارومچي کې د ټولنیزو چارو یوې کارکوونکې د ۱۸ او ۵۹ کالونو تر منځ ټولو ښځو ته حکم وکړ چې د امېدوارۍ او د زېږون د کنټرول پلټنو ته ځانونه وسپاري.

د وي چټ د هغو پیغامونو د سکرین شاټ عکسونو په اساس چې صدیق له نیویارک ټایمز سره شریک کړي دي، کارکوونکې ولیکل، «که تاسو په دروازه کې له موږ سره جګړه وکړئ او یا تاسو له موږ سره له همکارۍ څخه ډډه وکړئ، تاسو به د پولیسو ماموریت ته بوتلل شئ.»

په یوه پیغام کې راغلي دي، «خپل ژوند په خطر کې مه اچوئ، حتی د دې کار هڅه هم مه کوئ.»

بیجینګ د «سیاسي ښوونې او روزنې» د کمپونو،‌ له محاکمې څخه مخکې توقیف ځایونو او زندانونو په ګډون تر ۴۰۰ پورې مرکزونو کې له یو میلیون څخه ډېر اویغور او نور ترکي مسلمانان بنديان کړي دي.

په میلیونونو نور د څار او کنټرول تر سخت سیستم لاندې ژوند کوي.

شکنجه، ډله ییز جنسي تېری او وهل

د جرمني څېړونکي ادریان څېنڅ په وینا، د چین په نورو برخو کې د شمېر له ټیټېدلو سره سره، په سینکیانګ کې د شنډولو شمېرې له ۱۳۹۴ څخه تر ۱۳۹۷ پورې نږدې شپږ برابره یا له ۶۰۰۰۰ څخه ډېرو پروسیجرونو ته زیاتې شوې.

ګلنار اومیرزاخ چې د مقاماتو له خوا د هغې او د هغې د دوه لوڼو د بندي کېدلو د ګواښ له ترلاسه کولو څخه وروسته یې هېواد پرېښود له قزاقستان څخه په یوه ټیلیفوني مرکه کې نیویارک ټایمز ته وویل، «د سینکیانګ ښځې په خطر کې دي.»

په ۱۳۹۴ کې چې هغې خپل درېیم ماشوم درلود، چارواکو د هغې په شمال کې پراته کلي کې د هغې زېږون ثبت کړ. درې کاله وروسته هغوی د زېږون له حد څخه په تجاوز سره له هغې څخه د ۲۷۰۰ ډالرو معادل جریمې غوښتنه وکړه.‌

هغې دغه پیسې له خپلوانو څخه پور کړې او له هېواد څخه ووتله.

هغې وویل «حکومت غواړي چې زموږ خلک عوض کړي.»

د توقیف ګواښ واقعیت لري.

د څېنڅ څېړنه وایي،‌ د سینکیانګ په لي پریفیکچر کې د یوې ولسوالۍ یوه حکومتي یادښت لارښوونه کړې چې، هغه ښځې چې د ناقانونه امېدوارۍ له منځه وړلو سره مخالفت کوي یا جریمه نه ورکوي هغه به د توقیف کمپونو ته وېوړل شي.‌

د لومړي لاس معلوماتو او عیني شواهدو په اساس،‌ په کمپونو کې «وحشیانه او سیستماتیکې سرغړونې» کېږي او د ځینو لپاره ژوند له زغم څخه وځي.

پخوانیو بندیانو او یوه ساتونکي د روان کال په لومړیو کې بي بي سي ته وویل چې په دغو کمپونو کې مسلمانې ښځې له سیستماتیک جنسي تېري، شکنجې او جنسي ځورونې سره مخامخ دي.

هغوی وویل شکنجې د برقي شاټونو په وسیله ورکول کیږي چې په کې د ساتونکیو له خوا د برقي ډنډو په وسیله جنسي تېری، له خوړو څخه محرومول، وهل، ډله ییز جنسي تېری او په جبري توګه شنډول شامل دي.

تورسونای ضیاءالدون چې قزاقستان ته د سفر کولو له امله یې په لي پریفیکچر کې په یوه کمپ کې ۱۰ میاشتې تېرې کړي دي، وویل، «ته د هغوی په لوبتکه باندې بدلېږې.»

هغې له متحده ایالاتو څخه چې اوس په کې ژوند کوي په یوه ټیلیفوني مرکه کې نیویارک ټایمز ته وویل، هغه درې ځلې یوې تیارې خونې ته بوول شوې او هلته له دوو څخه تر درې پورې ماسک لرونکیو سړیو پرې جنسي تېری کړی او برقي ډنډې یې په کې دننه کړې دي دي.‌

هغې وویل، «هغه وخت تاسو غواړئ چې ومرئ، خو له بده مرغه چې نه مرئ.»

د چین حکومت په دغو مرکزونو کې د ناوړه چلند ټول تورونه رد کړي، او بیجینګ ترې «د حرفوي روزنې د مرکزونو» په توګه دفاع کوي او وایي هدف یې دا دی چې ترهګري له منځه وېسي او کاري فرصتونو ته وده ورکړي.

د سینکیانګ د حکومت یوه ویاند زو ګویزیانګ د کب په میاشت کې په یوه خبري کانفرانس کې وویل، «جنسي تېری او شکنجه نشي کېدلی.»

د چین د بهرنیو چارو وزیر وانګ یي د کب په میاشت کې په ملګرو ملتونو کې د وینا پر وخت د چین له خوا په سینکیانګ کې د نژادي اقلیتونو پر وړاندې چلند د دغه هېواد له خوا د بشري حقونو په برخه کې د پرمختګ د یوه «ځلاند مثال» په توګه یاد کړ.

د نسل وژنې د پای ته رسولو غوښتنې

د متحده ایالاتو، برتانیا او جرمني چارواکو د چارشنبې په ورځ /د غوایي ۲۲مه/ په یوه ویډیوکانفرانس کې په چین باندې غږ وکړ چې د اویغور اقلیت ځپل پای ته ورسوي.‌

د ملګرو ملتونو لپاره د متحده ایالاتو سفیرې لینډا توماس ګرینفیلډ د دغه کانفرانس په ترڅ کې چې د بشري حقونو د څار ادارې په مرسته جوړ شوی وو او اویغوریانو په کې شاهدي ورکړه، وویل، «په سینکیانګ کې خلک شکنجه کیږي. ښځې په زور سره شنډول کیږي.»

هغې وویل، «موږ به تر هغه وخته پورې ولاړ یو او خپل اواز پورته کولو ته به دوام ورکوو چې د چین حکومت په سینکیانګ کې د بشریت پر ضد خپل جنایتونه او د اویغوریانو او نورو اقلیتونو جینوسایډ یا نسل وژنه ودروي.»

د برتانیا سفیرې باربرا ووډوارډ په چین غږ وکړ چې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو عالي کمېشنر لپاره سینکیانګ ته د «سملاسي، جدي او غیر محدود لاسرسي» فرصت برابر کړي.

هغې وویل، «داسې شواهد موجود دي چې خلک په زور سره توقیف شوي، په جبري توګه ورک کړای شوي او شکنجې ورکړل شوي دي. دغه راز په پراخه کچه د جبري کار او شنډولو په هکله راپورونه ورکول شوي دي.»

هغې په ټوېټر باندې خپرو کړیو یادښتونو کې ویلي، «له ۱۳۹۶ راهیسې له یو میلیون څخه ډېر مسلمانان په غیر عادلانه توګه د توقیف په مرکزونو کې ایسار کړای شوي دي.»

د جرمني سفیر کریستوف هیوسګین زیاته کړه، «موږ له چین څخه غوښتنه کوو چې د بشري حقونو د نړۍ والې اعلامیې درناوی وکړي او موږ له چین څخه وغوښتل چې د توقیف کمپونه ویجاړ کړي.»

هغه له چین څخه وغوښتل، «که تاسو څه نه پټوئ، بیا نو ولې د بشري حقونو عالي کمېشنر ته لا محدود لاسرسی نه ورکوئ؟»

چینایي پلاوي په یوه اعلامیه کې ټینګار وکړ چې، «په سینکیانګ کې موجوده وضعه په تاریخ کې په تر ټولو ښه حال کې ده.»