له زده کړو څخه د نجونو بې برخې کول په افغانستان کې د افراطیت او جګړې خطر زیاتوي

هرات -- له دوو کلونو څخه زیات وخت وروسته له هغه چې چارواکو ښوونځیو او پوهنتونونو ته امر وکړ چې خپلې دروازې د نجونو او ښځو پر مخ وتړي، د حقونو فعالان خبرداری ورکوي چې دا حالت به افغانستان ته په اوږدمهال کې بدې پایلې ولري.

هغوی وايي، د نجونو او ښځو د زده کړو مخنیوی کولی شي د سختو اقتصادي ستونزو او په هېواد کې د ناامنیو او جګړو د زیاتوالي لامل شي.

د داعش خراسان څانګې په ګډون ترهګرې ډلې هم کولی شي چې د راتلونکو نسلونو ترمنځ د سواد د نشتوالي له امله له دې وضعیت څخه په افغانستان کې خپل حضور پراخ کړي.

په هرات ولایت کې د ښځو د حقونو یوې فعالې صادقې رحمتي وویل، «بې سواده میندې نشي کولی خپل ماشومان په داسې طریقه لوی کړي چې ټولنې ته ګټه ورسوي.»

هغې وویل، «په نتیجه کې، ښایي چې د هغوی ډېر شمېر زامن نالوستي لوی شي او دومره بې وسه شي چې ترهګر او افراطي ګروپونه یې استخدام کړي.»

هغې وویل، «د داعش په څېر د ترهګرو ډلو زیاتره غړي په نالوستو او بې‌وزلو کورنیو کې لوی شوي او په ناپوهۍ له دغو ډلو سره یوځای شوي دي.»

هغې وویل، «له بلې خوا، هغه لوستې میندې چې خپل ماشومان په سمه توګه روزي، هیڅکله به په افراطیت او ترهګریزو فعالیتونو کې ښکیل نه شي.»

رحمتي خبرداری ورکړ چې، که ښوونیز بنسټونه په چټکۍ سره خپلې دروازې د ښځو او نجونو پر مخ خلاصې نه کړي، کېدی شي چې دا وضعیت د ډېرو اوږدمهالو ستونزو لامل شي او په هېواد کې شخړې راوپاروي.

١٧ کلنه نظيفه کريمي دوه کاله وړاندې په هرات کې د يوولسم ټولګي زده کوونکې وه، خو مجبوره کړای شوه چې خپلې زده کړې پرېږدي.

د ښوونځي په دوامدار بندښت‌ سره، د هغې کورنۍ درې میاشتې مخکې هغه د هغې د تره زوی ته ور واده کړه.

هغې وويل، «زه په دې واده هېڅکله خوشحاله نه وم، او ما غوښتل چې زده کړه وکړم او د افغانستان په جوړولو کې برخه واخلم. د ښوونځيو په تړلو سره زما ټول خوبونه ویجاړ شول او که ښوونځي بېرته پرانستل شي، مېړه به مې ماته د زده کړو اجازه رانه کړي.»

کریمي زیاته کړه، «ما غوښتل چې له لېسې څخه وروسته پوهنتون ته لاړه شم، یوه لوستې ښځه شم، خپل اولادونه په سمه توګه لوی کړم او د هغوی په زده کړو کې مرسته وکړم. له بده مرغه، زما خوبونه خراب شول، او زه نشم کولی خپل ماشومان دې ته چمتو کړم چې د هېواد په رغونه کې برخه واخلي.»

ښوونه او روزنه له تروریزم سره د مبارزې لپاره مهمه ده

په داسې حال کې چې له زده کړو څخه د ښځو او نجونو د محرومیت د دوام په هکله اندېښنې په زیاتېدو دي، ځایي سرچینې وایي چې د داعش خراسان څانګه د افغانستان په ځینو برخو په ځانګړې توګه د شمالي ولایتونو په لیرې پرتو سیمو کې نالوستي او بې کاره ځوانان استخداموي.

په ايټاليا کې مېشت افغان د پوځي چارو شنونکي محمدنعيم غيور وويل، نالوستي ځوانان په اسانۍ د ترهګرو ډلو لاس ته لوېږي.

هغه وويل، «ښځې د خپلو ماشومانو په روزنه کې اساسي رول لوبوي. لوستې ښځې لوستي ماشومان لویوي، او د ټولنې په رغونه کې برخه اخلي، خو نا لوستې ښځې په کورنیو کې په حاشیه کې ساتل کیږي او په هېڅ پرېکړه کې د هېڅ ویلو فرصت نه لري. هغوی یا د خپلو زامنو په پالنه کې لږه برخه اخلي، یا د تعلیم د نشتوالي له امله مرسته نشي کولی.»

هغه وویل، څومره چې په ټولنه کې لوستې ښځې ډېرې وي، هومره ټولنه وده کوي، د افراطیت د خپرېدلو او د ترهګرو ډلو د فعالیتونو مخه نیسي.

غیور وویل، «په هغو ولایتونو کې چې ښوونځي د تېرو شلو کلونو په ترڅ کې په کې تړلي وو، هلته افراطیت او راډیکالېزم زیات دی. په هغو ولایتونو کې چې تعلیم او پوهې پرمختګ کړی او د نجونو او هلکانو ښوونځي خلاص وو، هلته د افراطیت او جګړو نښې کمې دي.»

په هرات ښار کې د مدني ټولنې یوې فعالې، مریم صوفی زاده وویل، له زده کړو څخه د ښځو او نجونو بې برخې کول په ټولنه کې د سواد کچه راټیټوي، چې ځوانان له زده کړو څخه لیرې کوي او افراطي او ترهګریزو ډلو ته یې ور اړوي.

هغې وويل، «يوه لوستې او پوهه مور يو لوستى او پوه انسان لویوي. دا څرګنده ده چې د داعش په څېر د تروریستي ډلو زیاتره غړي له هغو سیمو څخه دي چې ښوونځي په کې تړل شوي او ښځې په کې د سمې زده کړې توان نه لري.»

صوفې زاده وویل، «په افغانستان کې د ترهګرو ډلو د له منځه وړلو لپاره، په کار ده چې د ښځو او نجونو پر مخ ټولې تعلیمي ادارې ژر تر ژره پرانیستل شي. د پوهې ترلاسه کولو څخه د ښځو منع کول یو ناجایز، غیر منطقي او داسې عمل دی لکه څوک چې په خپلو پښو باندې ډزې کوي.»

هغې زیاته کړه، له تعلیم څخه د ښځو او نجونو بې برخې کول د ټولنې د خوځښت او پرمختګ مخه نیسي.

یوه تیاره راتلونکې

په هرات ولایت کې د ښځو د حقونو یوه فعاله فوزیه کروخي هم، په داسې حال کې چې ښځې او نجونې لا هم له خپلو اساسي حقونو څخه بې برخې دي، د افغانستان لپاره د یوه تیاره راتلونکې په هکله فکر کوي.

هغې وويل، «په داسې يوه هېواد کې چې نيمايي وګړي يې لوست او زده کړو ته لاس رسی نه لري، د هغه راتلونکې سخت او ناڅرګند ښکاري.»

هغې وويل، «کله چې په يوه کورنۍ کې يوه مور، خور او يا ښځه بې سواده وي، د هغې کورنۍ ماشومان هېڅکله په سمه توګه نه روزل کېږي. له زده کړو څخه د ښځو او نجونو بې برخې کول د افغانستان راتلونکي نسلونه نالوستي پرېږدي او په خپل لاس ویجاړولو ته لاره هواروي.»

کروخي خبرداری ورکړ چې، «د اوسني وضعیت بدې پایلې به په څو کلونو کې څرګندې شي او افغانان به یې دروند قیمت ادا کړي.»

هغې زیاته کړه، د دې لپاره چې افغانستان له دغه بحران او ناڅرګندې راتلونکې څخه وژغورل شي، باید ژر تر ژره ښځو او نجونو ته د زده کړو زمینه برابره شي.

په هرات کې د مدني ټولنې یوې بلې فعالې نسیمې همدرد ټینګار وکړ چې د ښځو او نارینه وو لپاره زده کړه له افراطیت او بدبختۍ څخه د افغانستان د ژغورنې یواځینۍ لاره ده.

هغې وویل، «ښځې او نجونې په ډېرو برخو کې د نارینه وو په پرتله ډیر ظرفیتونه لري، او زده کړو ته په لاسرسي سره کولی شي چې د افغانستان په راتلونکي کې مهم رول ولوبوي. له زده کړو څخه بې برخې کول د هغوی د احتمالي لاسته راوړنو په لاره کې خنډ کیږي او وړتیاوې یې ضایع کوي.»

همدرد وویل، «نارینه، د ښځو له مرستې پرته په یوازې ځان نشي کولی افغانستان له دغو ننګونو او بحرانونو څخه وژغوري. په تېرو دوو کلونو کې، لکه څنګه چې په ټولنیزو فعالیتونو کې د ښځو ونډه کمه شوې، دا څرګنده ده چې د هیواد وضعیت ورځ تر بلې بحراني او ننګوونکی کیږي.»