راخوشې شوی افغان خبریال وایي، په زندان کې د داعش غړو هڅه وکړه چې هغه ووژني

پاریس -- خبریال مرتضی بهبودي، چې په افغانستان کې یې ۲۸۴ ورځې په زندان کې تېرې کړې، وویل، هغه فکر کاوه چې هېڅکله به ژوندی پاتې نشي.

دغه افغان الاصله فرانسوی خبريال د مرغومي په مياشت کې د کابل پوهنتون مخې ته د محصلينو يوه غونډه تر پوښښ لاندې نيوله چې ونیول شو.

هغه چې اصلا افغان دی، په ۱۳۹۴ کې فرانسې ته مهاجر شوی، او هلته یې له نورو جلا وطنه افغانانو سره په ګډه د ګیتي نیوز (Guiti News) په نامه یو وېب سایټ جوړ کړی دی.

نوموړی افغانستان ته له ستنېدلو څخه یواځې دوه ورځې وروسته زنداني شو.

بهودي چې ۲۹ کاله عمر لري تېره اونۍ له راخوشې کېدلو څخه وروسته د دوشنبې په ورځ /د لړم ۱/ په پاریس کې یوه خبري کانفرانس ته وویل، له نیول کېدلو څخه وروسته «‍۱۰ میاشتې شکنجه» پرې تېره شوه.

هغه وویل چې هغه د هغه د بندي کوونکیو له خوا ووهل شو، او د داعش غړو تقریبا د مرګ تر حده خفکۍ کړ او استخباراتي ادارو ترې پوښتنې ګروېږنې وکړې.

تښتول شوی

هغه وویل، هغه نه د خپل فرانسوي پاسپورټ او نه هم د خپلې مطبوعاتي کارډونو له نیول کېدلو څخه وژغوره. په هغه باندې تور و چې جاسوس دی او د «مقاومت» ملاتړ کوي او بندي کړای شو.

هغه وويل، «ما داسې احساس وکړ چې تښتول شوی یم». هغه په داسې کوچنیو کوټګیو کې چې یواځې دوه پر درې متره لویې وې او د داعش د غړو په ګډون نور کسان هم په کې بندیان ول، وخت تېر کړی دی.

هغه وویل چې هغه «هر وخت ځورول کېده». هغه اسمان نشوای لیدلی او نه پوهېده چې وخت څه وخت دی.

دغه خبریال چې د هزاره اقلیت ګروپ غړی دی، د سې شنبې په ورځ له فرانس انټر خپرونې سره په خبرو کې، وویل چې د داعش څو غړو هڅه وکړه چې هغه په خوب کې خفکۍ کړي.

هغه وویل، «یوه شپه هغوی غوښتل چې ما ووژني،» او زیاته یې کړه چې ساتونکو مداخله وکړه او دی یې بلې کوټې ته انتقال کړ.

داعش له کلونو راهیسې هزاره ګان چې ډېر یې شیعه دي او نور مذهبي اقلیتونه په نښه کوي.

له شپږو میاشتو څخه د اوږدې سختۍ ګاللو څخه وروسته، هغه په کابل کې د څرخي پله زندان ته ولېږدول شو، چې هلته شرایط ښه شول. دغه راز، هغه خبر شو چې بې پولې خبریالانو (آر اېس اېف) یو وکیل مقرر کړی چې د هغه دفاع وکړي.

ژورنالیزم زیندۍ شوی

بهبودي له دې وېرې چې په افغانستان کې بندي خبریالانو ته به زیان ورسیږي، د هغو ناوړو چلندونو په هکله چې افغان چارواکو ورسره کړي، له څه ویلو څخه ډډه وکړه.

بهبودي وویل، «موږ نه پوهیږو چې آیا هغوی به ژر خوشې شي.»

د ۱۴۰۰ کال له زمري میاشتې څخه وروسته، چارواکو د ژورنالیزم په هکله سخت ګامونه پورته کړل چې د یوه پرمختللي سکتور په سترګه ورته کتل کېدل.

د آر اېس اېف عمومي رییس کریسټوف ډیلایر وویل، «ژورنالیزم تر ډېره حده په ټپه دریدلی دی.»

د مطبوعاتو د مدافع ډلې په وینا، «له نیمایي څخه زیاتې» افغاني رسنۍ بندې شوې دي.

آر اېس اېف وویل، د هېواد د ۱۲۰۰۰ ژورنالیستانو له جملې څخه، یواځې ۴۸۰۰ اوس هم کار کوي، او «له ۸۰٪ څخه ډېرې خبریالانې» مجبورې شوي چې خپلې دندې پریږدي.

په ښځو ظلم

بهبودي له نیول کېدلو څخه مخکې پلان درلود چې د هغو ښځينه محصلينو په هکله ليکنې وکړي چې له زده کړو څخه ایسارې شوي دي.

ځوانې نجونې ښوونځیو او ښځې پوهنتونونو ته له تللو څخه منع شوي دي، او تېر کال ښځې پارکونو، مېلو، جېمونو او عامه حمامونو ته له تګ څخه هم ایسارې کړای شوې.

دغه راز، ښځې له نارینه محرم څخه پرته له سفر کولو څخه منع شوي دي او ورته ویل شوي چې هغوی باید له کورونو څخه بهر ځانونه په حجاب یا څادرۍ کې پټ کړي.

ډېرو ښځو خپلې دولتي وظیفې له لاسه ورکړي، یا په کور کې د پاتې کېدلو لپاره لږ معاش ورکول کیږي.

هر څه سانسور شوي دي

دا خبریال تېره اونۍ وروسته له هغه خوشې شو چې په هغه باندې د جاسوسۍ او له بهرنیانو څخه د ناقانونه ملاتړ په ګډون ټول تورونه د کابل په یوې محکمې کې لیرې کړای شول.

کله چې له بهبودي څخه د هغه د راتلونکي وخت د پلانونو په هکله وپوښتل شول، هغه وویل، غواړي چې «مخکې لاړ شي.»

هغه اعتراف کوي چې هغه بختور دی او نور افغان خبریالان «د غربي رسنیو او نړۍ والې ټولنې ملاتړ» نه لري.

بهبودي وویل، «په دې ورځو کې هرڅه سانسور کیږي.»

هغه وویل، «که زه د لارې په سر یو عکس واخلم، دا خطر شته چې زه ونیول شم. په افغانستان کې نور د بیان ازادي نشته؛ نور د رسنیو ازادي نشته.»