اقتصاد

د افغانستان د جلغوزیو سوداګر د صادرولو او ساتلو په برخو کې د ستونزو له امله له غټو زیانونو سره مخ دي

د خالد زېري راپور

دا عکس چې د وږي په ۲۴مه اخیستل شوی، په خوست ښار کې د جلغوزیو یو بازار ښيي. [عکاس: خالد زېری]

دا عکس چې د وږي په ۲۴مه اخیستل شوی، په خوست ښار کې د جلغوزیو یو بازار ښيي. [عکاس: خالد زېری]

خوست -- په خوست ولایت کې د جلغوزیو سوداګر وایي چې هغوی د صادراتو د لوړو لګښتونو او د سوداګرۍ د شریکباڼو د نشتوالي له امله د شاوخوا ۲۵۰۰ مټریک ټنو جلغوزیو په خرڅولو کې له ستونزو سره مخامخ دي.

د افغانستان د جلغوزیو د اتحادیې رییس نورګل منګل وویل، د خوست سوداګرو تر تېر کال پورې جلغوزي چین ته صادرول چې ښه ګټه یې کوله.

هغه وویل، «موږ د تېر حکومت پر وخت ډېر په اسانۍ سره جلغوزي چین ته صادرول. د ۱ کیلوګرام جغلوزیو د انتقال لګښت ۳ ډالر وو چې ۱.۵۰ ډالر یې حکومت تادیه کول، او ۱.۵ ډالر نور سوداګرو تادیه کول.»

هغه وویل، «خو اوس هر سوداګر مجبور دی چې د ۱ کیلوګرام په سر ۴.۵ ډالر تادیه کړي. د ټرانسپورټ د دغه لوړ لګښت له امله، ځینو سوداګرو د پاکستان له لارې صادرات پیل کړي چې د ۱ کیلوګرام په سر له ۲ ډالرو څخه کم لګښت پرې راځي.»

هغه افغان سوداګر چې هڅه کوي نېغ په نېغه چین ته صادرات وکړي مجبور دي چې له الوتکو څخه کار واخلي، په داسې حال کې چې افغان - پاکستاني - چینایي لاره د سرک له لارې له ډېر ارزان ټرانسپورټ څخه استفاده کوي.

هغه وویل، «افغان سوداګرو فکر کاوه چې هغوی به بیا هم نېغ په نېغه او په لږو قیمتونو خپل جلغوزي چین ته صادر کړي، له دې امله، هغوی په ډېر لوړ قیمت په افغانستان کې جلغوزي واخیستل، لاکن وروسته هغوی ته وویل شول چې د صادراتو لګښت یې ۴.۵ ډالر کیږي.»

منګل وویل، «له بده مرغه چې په چین کې افغان سوداګر نشته، په داسې حال کې چې زموږ جلغوزي په چین کې پاکستاني سوداګر خرڅوي. هغوی ماته وایي چې هغوی نه دي توانېدلي چې په چین کې وار له مخه موجود جلغوزي ټول خرڅ کړي.»

هغه وویل، «زه فکر کوم چې پاکستاني سوداګر تر ډېره د خپلو ګټو په فکر کې دي او ډېره هڅه نه کوي چې جلغوزي خرڅ کړي.»

هغه زیاته کړه، «که له بېلابېلو هېوادونو سره مناسبې تجارتي اړیکې جوړې نشي او جلغوزي له کابل څخه مستقیما صادر نشي، افغان سوداګر به ډېر زیات زیانونه وویني.»

د ملاتړ نشتوالی

په خوست ولایت کې د جلغوزیو یوه سوداګر حکمران وویل، هغه تقریبا ۱۳ مټریک ټنه جلغوزي لري چې نشي کولی خرڅ یې کړي.‌

هغه وویل، «که څه هم چې سږ کال د جلغوزیو تولید د تېرو کالونو په پرتله لوړ وو، لاکن هیچا یې هم د صادرولو ملاتړ ونه کړ. ډېر جلغوزي پاکستان ته قاچاق او د پاکستاني تولید په نامه چین ته صادر کړای شول، په داسې حال کې چې هیڅوک هم داسې ګامونه نه اخلي چې په افغانستان کې د پاتې جلغوزیو صادراتو ته اسانتیا برابره کړي.»

په خوست کې د اولمیر متقي په نامه یوه بل سوداګر شکایت وکړ چې هغه په لوړ قیمت د هوا له لارې له افغانستان څخه چین ته جلغوزي صادر کړل، په داسې حال کې چې د پاکستان له لارې صادر شویو جلغوزیو باندې لږ لګښت راغی. له دې امله، د هغه جلغوزي لا تر اوسه پورې د چین په بازارونو کې پلورل شوي نه دي.

هغه وویل، «ما ۱۸ مټریک ټنه جلغوزي له کابل څخه چین ته صادر کړل چې په ۱ کیلوګرام یې ۴.۵۰ ډالر لګښت وشو. شاوخوا ۲۰ ورځې وروسته، د افغانستان جلغوزي د پاکستان له لارې چین ته راوړل شول چې ډېر کم د ټرانسپورټ لګښت پرې شوی وو او زموږ لپاره یې مارکېټ خراب کړ. اوس که زه هلته خپل قیمتونه کم کړم زه به غټ تاوانونه وکړم.»

اقتصادپوهان وایي، د افغانانو لپاره د صادراتي لارو نشتوالی یوه تلپاتې حل ته اړتیا لري.

په کابل کې د اقتصادي چارو یوه پوه عبدالمبین ستوري وویل، «افغانستان باید د یوه درېیم هېواد له منځګړتوب پرته نېغ په نېغه له نړۍ سره سوداګري وکړي.»

هغه وویل، «دا یو تریخ حقیقت دی چې ځینې افغاني تولیدات اوس هم د ګاونډیو هېوادونو تر نامه لاندې د نړۍ په مارکېټونو کې خرڅیږي. که د جلغوزیو د صدور مسئله په چټکۍ سره حل نشي او په لږ قیمت له کابل څخه مستقیما صادر نشي... موږ به ډېر ژر له غټو اقتصادي زیانونو سره مخامخ شو.»

د مناسبو سړو خونو نشتوالی

د مناسبو سړو خونو نشتوالی یوه بله غټه مسئله ده چې لا تر اوسه پورې حل شوې نه ده.

سوداګر وایي چې هغوی شاوخوا ۲.۵ متریک ټنه جلغوزي له تودو ولایتونو څخه غرونو او نورو سړو سیمو ته انتقال کړي چې د ورستېدلو مخه یې ونیسي.‌

د پکتیا ولایت یوه سوداګر عبدالرحمان افغان وویل چې هغه څه وخت مخکې له خوست څخه ۸ متریک ټنه جلغوزي واخیستل، خو د بازار د خرابوالي له امله ونه توانېد چې خرڅ یې کړي.

هغه وویل، څو ورځې وروسته له هغه چې جلغوزي یې واخیستل، «د هغو قیمتونه ولوېدل... او همداسې پسې ښکته لاړل.»

هغه وویل، «هوا هم ګرمه شوه، او زه مجبور شوم چې پکتیا ته یې انتقال کړم چې هلته یې اوس په یخه سیمه کې ساتم.»

هاشم یو بل سوداګر دی چې څو متریک ټنه جلغوزي یې د خوست له ګرمې سیمې څخه خپل ساړه کلي ته انتقال کړي او په یوه غره کې یې ذخیره کړي دي.

یوه بل سوداګر هاشم چې خپل د جلغوزیو زړي یې په غرونو کې خپل کلي ته انتقال کړي دي، وویل، «د سړو خونو نشتوالی یوه جدي ستونزه ده».

هغه وویل، «هغه سوداګر چې لا تر اوسه یې د جلغوزيو زړي ساتلي دي مجبور شول چې هغه یا غریزو سیمو ته انتقال کړي یا یې په کابل او ګردېز کې سړو خونو ته ولېږدوي.»

هغه زیاته کړه، «په کابل او ګردېز کې سړې خونې په دې سطحه نه دي چې باید وي. موږ په نړۍ والو مرستندویو موسسو باندې غږ کوو چې له موږ سره په دې برخه کې مرسته وکړي.»

آیا دا لیکنه ستاسو خوښه شوه؟

3 تبصره

د تبصرو تګلاره * ضروري برخې ښيي 1500 / 1500

ښه، دا داسې نه ده لکه څنګه چې تاسو په خپله لیکنه کې ویلي دي ... ټرانسپورټ، بیمه هم له افغانستان څخه ډیره ګرانه ده.. څو ورځې وړاندې افغانستان د دوبۍ له لارې جلغوزي ولیږل ... خو تاسو باید پوه شئ چې پاکستان تل ستاسو سره مرسته کوي، موږ ستاسو لپاره پولې خلاصې کړي دي، زه د جلغوزو صادرونکی یم، زه ټولو ته وایم چې زه دا له افغانستان څخه اخلم موږ خپل نوم نه کاروو ... مګر تاسو هیڅکله په موږ باور نه کوئ، تاسو کم عقلان یاست، پاکستان تل ستاسو سره مرسته کوي ... زه له پاکستان نه ۳۰ زره بورۍ لیږم، نو بیا ولې له پاکستان څخه اخلئ، په افغانستان کې یې جوړې کړئ کنه ... نو پاکستان مه ملامتوئ، دا ستاسو خپل ګند دی نو خپل ګند پخپله پاک کړئ.

ځواب ورکړئ

خبره دا ده چې، پاکستان له شلو کلونو راهیسې د ترهګرو ملاتړ کړی، وسلې یې ورکړې، روزنه یې ورکړې، تجهیز کړي یې دي او پټنځایونه یې ورکړي دي. ایا تاسو باور لرئ چې دوی دا د خدای لپاره کړي دي؟ مخکښ لوبغاړي بې له شکه د نړۍ د زبرځواکونو استخباراتي سازمانونه دي. پاکستان د هغوی پروژې پلې کوي، خو په دې ترڅ کې د طالبانو په ملاتړ پاکستان خپل اهداف درلودل چې د طالبانو په لاس په ټولو ډګرونو کې د افغانستان لوټل او وهل وو. یوازې د جلغوزیو خبره نه ده. د ډبرو سکرو کانونه، د افغان پوځ مهمات، قیمتي ډبرې او نور د افغانستان طبیعي زیرمې د پاکستان له خوا لوټ شوي دي. پاکستان هم غواړي چې د افغانستان له نوم څخه په ناوړه ګټه پورته کولو سره خپل مات شوی اقتصاد پورته کړي. افغانستان په حقیقت کې د پاکستان تر اشغال لاندې دی او تر څو چې په افغانستان کې طالبان واکمن وي، پاکستان به پر افغانستان واکمن وي.

ځواب ورکړئ

بې له شکه چې جلغوزي به خراب شي، افغانستان به له اقتصادي رکود سره مخ شي، شخصي، علمي او تعلیمي ازادي به محدوده شي او د افغانستان د نړیوالو دوستانو دوه مخيتوب دې ته لاره هواروي. سره له دې چې امریکایان پوهېدل چې پاکستان د طالبانو ملاتړ کوي او مرکزونه یې په پاکستان کې دي، دوی راغلل او افغانان یې ووژل. تراوسه یې پاکستان د ترهګرۍ د ملاتړو په نوملړ کې نه دی اچولی او نه یې پر دغه هېواد کوم اقتصادي بندیزونه لګولي دي. د یو راپور له مخې، ما لږ مخکې ولوست، د افغانستان په چارو کې د امریکا ځانګړي استازي ټام ویسټ په خپلو وروستیو څرګندونو کې د طالبانو د کوټې پر شورا نیوکه کړې او هغه یې د دوحې د سولې د تړون د ناکامۍ لامل بللی دی. نوموړي ویلي، چې د طالبانو او امریکا ترمنځ د سولې هوکړه کې هم داسې مسایل وو، چې د سولې د هڅو د ناکامۍ لامل شول. ټام ویسټ زیاته کړې، د راپرځول شوي جمهوري نظام د سولې د استازو په منځ کې، ځینې خلک په حقایقو نه پوهیدل او د سولې لپاره یې داسې شرایط وړاندې کول چې طالبانو ته د منلو وړ نه وو. هغه وویل چې د طالبانو د کویټې شورا هم پریکړه کړې وه چې د افغانستان واک په زور ترلاسه کړي او هغوی دا پریکړه عملي کړه. د طالبانو د کویټې شورا جوړښت ښه نه دی معلوم. په دې شورا کې د ملا هبت الله اخندزاده په ګډون د دوی ډېری مشران په تېره بیا د لوی کندهار د طالبانو ډېر مشران راټول شوي وو. تر دې وړاندې هم د طالبانو تر منځ د خپلمنځي اختلافاتو د ډېرېدو راپورونه خپاره شوي دي. ویل کیږي، د ملا برادر اخند په مشرۍ د طالبانو د قطر دفتر غړي او پلویان او د لویې پکتیا د طالبانو ډلې چې مشري یې سراج الدین حقاني کوي، د طالبانو په دریځونو کې نرمښت او اصلاحات غواړي، خو د کوټې شورا او د طالبانو ملاتړي د تاوتریخوا

ځواب ورکړئ