څېړنې د چین له خوا د ګوادر بندر د احتمالي پوځي ګټه اخېستنې په اړه خبرداری ورکوي

اسلام اباد -- د مخکښو نړیوالو څېړنیزو مرکزونو وروستي راپورونه چې د چین له خوا د پاکستان د ګوادر بندر د احتمالي پوځي کارونې په اړه خبرداری ورکوي په سیمه کې د خپل سمندري شتون د پراخولو لپاره د چین د اردو د ارادې په هکله یو بحث بیا راپورته کړی دی.

تمه کیږي چې ګوادر، چې په بلوچستان ایالت کې یو ساحلي ښار دی، د چین د کمربند او سرک نوښت (بي آر آی) چې د یو کمربند یو سرک (او بي او آر) په نامه هم یادیږي، یوه لویه برخه وي، او پاکستان د سوداګرۍ او پراختیایي پروژو لپاره پرانیزي.

خو ډېری پاکستانیان د چین – پاکستان اقتصادي دهلېز (سي پي اي سي) چې د بي آر آی پاکستانۍ برخه ده، د دوی هېواد ته په زیان او د چین په ګټه ګڼي.

د متحده ایالاتو د سولې انسټیټیوټ (یو اېس آی پي) او د انقرې د بحران او پالیسۍ د مطالعاتو مرکز (ای سي سي پي اېس) راپورونه وړاندیز کوي چې چین به د هند سمندر سیمه کې د نظامي ځواک د پلانولو لپاره د ګوادر بندر څخه کار واخلي.

یو اېس آی پي د کب په میاشت کې په یوه راپور کې وویل، «دا امکانات په ډېرېدلو دي چې چین د پاکستان له لوېدیځ ساحل څخه د هند سمندر کې د پوځي ځواک د جوړولو لپاره کار واخلي».‌

په راپور کې راغلي، «پاکستان یو له هغو ۱۳ هیوادونو څخه دی چې د چین د نظامي ځواک په اړه د پنټاګون په وروستي راپور کې د چین د اضافي نظامي تاسیساتو او لوجیستیکي واحدونو لپاره د احتمالي موقعیت په توګه نومول شوی چې د سمندري، هوایی، ځمکني، سایبري او فضایي ځواک د ځای پرځای کولو او ملاتړ لپاره به کار ترې واخیستل شي».

راپور زیاتوي، «اوس چې محدود ښکاري او د کوربه هیواد له خوا په ځیر تر څار لاندې ده کیدی شي‌ په چټکۍ سره په داسې یو څه واوړي چې چین به په کې خپل مرکزونه تاسیس کړي».‌

د چین د پوځ لپاره تهداب ایښودل

د متحده ایالاتو د سولې انسټیټیوټ په وینا، د ګوادر ژور سمندري بندر د چین لپاره په څو دلیلونو ګټور دی.

راپور وایي، د هغه پشتی حتی د چین د اردو ترټولو لویې سمندري بېړۍ هم ځای کولی شي، او ورسره نږدې داسې ځای شته چې نظامي تجهیزات په کې بسته بندي او مواد او اکمالات مخکې له مخې په کې ځای پر ځای شي.

راپور زیاتوي، «لکه څنګه چې د پاکستان سمندري ځواک له چین څخه د سطحي او ساحلي جنګي الوتکو سربیره نوي اوبتلونه ترلاسه کوي، کېدی شي چې تاسیسات، پرزې او تخنیکران یې په بالقوه توګه د چین د اردو د سمندري بیړیو د ملاتړ لپاره په کار واچول شي».

هغه وایي، «د ګوادر نوی هوایي ډګر او رن وی چې په ۱۴۰۲ کال کې به بشپړ شي داسې جوړېږي چې د چین ستراتیژیکه هوایی عمله به هم ترې استفاده کولی شي».‌

راپور یادوي چې «په ګوادر کې د سوداګریزو فعالیتونو څرګند نشتوالي د متخصصینو شکونه راپورته کړي دي.»

راپور وایي، دا د پام له ورجلبولو پرته «د سمندري مرکزونو» زیاتېدلو ته لاره هواروي، او زیاتوي چې «له مصنوعي سپوږمۍ څخه اخیستل شويو عکسونو ښودلې چې چین په ګوادر کې د ودانیو ډېر زیات امنیت ټینګ کړی دی».‌

د انقرې د بحران او پالیسۍ د څېړنو مرکز (ای سي سي پي اېس) د ۱۴۰۰ کال د کب راپور دا وړاندیز هم کړی چې «په ګوادر کې د بندر جوړولو لپاره د چین لویه انګیزه سوداګریزه نه ده، بلکې دا د چین د داخلي او بهرنۍ امنیتي پالیسۍ» لپاره ضروري ګڼل کیږي.

دغه بندر د چين د شينجيانګ له سيمې څخه شاوخوا درې زره کيلومتره او د چين له ختيځ ساحل څخه شاوخوا ٣٥٠٠ کيلومتره واټن لري. هغه د هند سمندر، هورموز تنګي او عربي خلیج ته هم نږدې دی.

د ای سي سي پي اېس د راپور له مخې، «ګوادر به د هغو پوځي پوستو په سر کې وي چې چین یې د جوړولو پلان لري.»

هغه زیاتوي، «که چیرې د اړوندو بېخبناوو انکشافات بشپړ شي، کیدی شي ګوادر به د چین د پوځ د تجهیزاتو او خلکو لپاره د ځای پرځای کولو او لیږد لپاره مناسب ځای وي.»

راپور وایي، «دا د چین د سوداګریزو ګټو لپاره د نظامي امنیت په چمتو کولو کې هم مهم رول لوبوي».

امنیتي اندیښنې په ډېرېدلو دي

په پاکستان کې د چینایانو د نفوذ بې ساري وده، په ځانګړې توګه په بلوچستان کې – چیرې چې چینایي شرکتونه په ځایی خلکو باندې د اغیزو په اړه پرته له کوم تشویش او اندیښنې له ځایي سرچینو څخه ګټه پورته کوي -- په دغه ایالت کې د جدي ناکراریو لامل شوې ده.

د مرغومي په میاشت کې په یوه بله څیړنه کې، ای سي سي پي اېس په ګوادر کې د چینایي ساختماني کارونو له امله د رامنځته شويو امنیتي اندیښنو یادونه وکړه.

په څېړنه کې راغلي، «په ځانګړې توګه، د ګوادر او چین تر منځ په سیمه کې د بیلابیلو توکمیزو - بیلتون غوښتونکو او بنسټپالو مذهبي ترهګرو سازمانونو شتون د پام وړ بهرني پانګوال، پانګونې او زیربنایي پروژې ګواښي».

څېړنه وایي، «په سیمه کې په مختلفو وختونو کې احتجاجونه شوي دي. د خلکو تر ټولو مهمه نیوکه دا ده چې له پانګونې او رامنځته کېدونکیو کاري فرصتونو څخه مستقیما ګټه نه شي پورته کولی».

د لیندۍ په میاشت کې، پاکستاني چارواکو، د ځایی خلکو په وینا د بیجینګ په امر، په ګوادر کې یو احتجاجي خوځښت سخت وځاپه.

مظاهره چیانو د سیمه ایزو او چینایي بېړیو له خوا په ژور سمندر کې د غیرقانوني کب نیولو او د ګوادر بندر په لور په امنیتي پوستو کې د ځایی خلکو د ځورونې د پای ته رسولو غوښتنه کوله.

د دغه خوځښت مشر مولانا هدایت الرحمن په ۱۴۰۱ کال کې په لاهور کې یوه سیمینار ته وویل، د ګوادر د اوسیدونکو لپاره د ښوونکو او ښوونځیو د برابرولو پر ځای، سي پیک د پوځي پوستو جوړولو او پوځي منسوبینو د ځای پرځای کولو لامل شوی چې د چینايي وګړو او د هغوی د ګټو ساتنه کوي.

په بلوچستان کې د چین د زیاتیدونکي نفوذ له امله غوسو بلوڅ او سندي وسله وال ګروپونه دې ته وهڅول چې په هیواد کې د چینایي ګټو په نښه کولو لپاره یو بل ته لاس ورکړي.

د چین د ګټو پر وړاندې تاوتریخوالی

د تاوتریخوالو د زیاتېدو په وروستۍ پېښه کې، څلور پولیس د سې شنبې په ورځ /د وري ۲۲مه/ په بلوچستان ایالت کې له اورپکو سره په وسله واله نښته کې ووژل شول. تر دې پېښې څو ساعته مخکې د سیمې په مرکز کوېټه کې په یوه بمي چاودنه کې څلور کسان وژل شوي وو.

د ای اېف پي د راپور په اساس، وسله والو کسانو چې پولیس یې د پاکستان د طالبانو تحریک (ټي ټي پي) غړي ګڼي، په کچلاک کې د سهار په ګزمه باندې ډزې وکړې.

د دوشنبې په ورځ د کوټې د ګڼې ګوڼې په یوه بازار کې د موټرسایکل بم په چاودنه کې دوه پولیس او دوه ملکي وګړي ووژل شول.

د هغه برید مسؤلیت د بلوچستان د ازادۍ لښکر (بي اېل ای) پرغاړه اخیستی و. دغې ډلې د چین د ګټو پر ضد د بریدونو په ګډون یو شمېر بریدونو مسؤلیت منلی و.‌

پولیسو وویل چې، یوه وسله وال د وږي په میاشت کې په کراچۍ کې په یوه برید کې د چینایي نژاد یو سړی وواژه او دوه نور یې ټپیان کړل.

د ۱۴۰۱ د وري په میاشت کې، بي اېل ای په کراچۍ کې په یوه دولتي پوهنتون کې دننه په یوه ځانمرګي برید کې د دریو چینايي استادانو په ګډون د څلورو کسانو د وژلو پړه پر غاړه واخیسته.