افغانان پر طالبانو او حکومت ټینګار کوي چې د سولې په برخه کې په خپلو غوښتنو کې نرمي وکړي

کابل -- افغانان په دوحه کې د حکومت او طالبانو تر منځ د سولې د خبرو په جریان کې پرمختګ ته سترګې په لاره دي، او وایي چې دواړه لوري باید د تل لپاره د شخړې د پای ته رسولو لپاره په خپلو سرو کرښو کې نرمي وښیي.‌

د کابل په تایمني سیمه کې یوه مېوه پلورونکي صدرالدین چې ۴۵ کاله عمر لري، وویل، «قسم په خدای چې زموږ خلک له جنګ او وینو تویېدلو څخه پوزې ته رسېدلي دي.»

هغه وویل،‌ «طالبان هم افغانان او د دې وطن بچیان دي. ښایي چې هغوی هم له جنګ او د خپلو ورونو له وژلو څخه ستړي وي. سوله -- زما په څېر یوه مېوه پلورونکي څخه نیولې تر ولسمشر پورې -- د هر افغان هیله ده.»

صدرالدین وویل، «دا چې دواړه لوري د سولې لپاره سره جرګه شوي دي، دا د طالبانو او حکومت ملي او اسلامي مسؤلیت دی چې ژر د سولې او د جګړې د پای ته رسولو لپاره سره هوکړه وکړي.»

دواړه لوري د قطر په پلازمېنه دوحه کې د لیدنو په لومړیو پړاونو کې دي او هڅه کوي چې داسې یوه هوکړه رامنځته کړي چې په افغانستان کې ۱۹ کلنې وینه تویېدنې ته د پاي ټکی کیدي.

د وږي په ۲۲مه د پرانستې په مراسمو کې، افغان حکومت او متحدینو یې، د متحده ایالاتو په ګډون -- چې د کب په لومړیو کې یې له طالبانو سره د سولې لومړۍ هوکړه لاسلیک کړ -- د اوربند غوښتنه وکړه. .

طالبان باید ښه نیت وښیي

په کابل کې د پوهنتون یوه محصل احمد رامش چې ۲۷ کاله عمر لري، وویل، «له کالونو اوږدې شخړې او فلاکت څخه وروسته،‌ افغانانو داسې یو تاریخي فرصت ترلاسه کړی چې موږ ټول یې په یو غږ هرکلی کو.‌ موږ د خبرو په لوریو باندې غږ کوو چې د هر اړخیزې سولې او د جنګ د پای ته رسولو لپاره صادقانه هڅې وکړي.»

هغه وویل، «د شلو کالونو اوږده جنګ موږ ته د افغانانو له وژلو او د افغانستان له ورانولو څخه پرته بل هېڅ هم په لاس رانه کړل. د طالب جنګیالیو په ګډون هر افغان سولې ته تږی دی.»

هغه زیاته کړه، «د دواړو لوریو مرکچیان باید د افغانانو غوښتنو ته مثبت ځواب ووایي او خپل سخت شرایط او غوښتنو کې انعطاف وښیې ترڅو وکولی شي چې په یوه تلپاتې سوله باندې هوکړه وکړي.»

په مشرانو جرګه کې د لوګر ولایت یوه استازي محمد آصف صدیقي وویل، «دا چې د افغانستان حکومت او خلک د جنګ د پای ته رسولو لپاره ډېر لېوال دي، په لویه جرګه کې افغانانو د سولې په هیله د طالبانو جرمونه او ستونزې له پامه وغورځولې.»

هغه د ۴۰۰ طالب بندیانو خوشې کولو ته اشاره کوله. د هغوی خلاصون د طالبانو له خوا د سولې د خبرو د پیلولو لپاره یو شرط وو چې یوې لویې جرګې د زمري‌ په ۱۹مه تایید کړ.

هغه وویل، «یوې مور چې خپل څلور بچیان یې په جنګ کې له لاسه ورکړي ول طالبانو ته بښنه وکړه او دا یې ومنله چې د هغوی بندیان دې خوشې کړای شي څو جنګ پای ته ورسیږي او یوه تلپاتې سوله رامنځته شي.»

هغه وویل، «اوس باید طالبان خپل ښه نیتونه او په خپلو سرو کرښو کې څه ناڅه نرمي وښيي، د افغانانو او د خپلو ورونو وژل ودروي، او په یوه ټولشمول حکومت باندې هوکړه وکړي.»

صدیقي وویل، «د باور جوړونې لپاره په کار ده چې د خبرو لوري لومړی اوربند وکړي ترڅو مذاکرات ونه درېږي.»

هغه وویل، «دا تاریخي فرصت باید له لاسه ونه وځي ځکه چې که د افغانانو خپلمنځي خبرې ناکامې شي، افغانستان به بیا د نیمې پېړۍ لپاره له شخړو او ویجاړۍ سره مخامخ شي.»

د زړه له تله د ستونزو حلول

په ولسي جرګه کې د پکتیا ولایت یوه استازي ډاکتر یاربازخان حمیدي وویل، «د افغانانو د سولې د خپلمنځي خبرو پیل ته په ټول هېواد کې افغانانو تود هرکلی وویل.»

نوموړي وویل، «له جنګ څخه اغېزمن شوي افغانان له دواړو لوریو څخه تمه کوي چې لومړی یو هر اړخیز اوربند اعلان کړي، او بیا خبرې اترې ترسره کړي څو د ۴۰ کالونو اوږد جنګ چې د سلګونو زرو افغانانو ژوند یې اخیستی او په میلیونونو نور یې د خپل هېواد پرېښودلو ته مجبور کړي دي، پای ته ورسیږي.»

حمیدي وویل، «د طالبانو او افغان حکومت تر منځ دومره ډېر اختلافات نشته ځکه چې موږ د یوه خدای بنده ګان یو، قران مو یو دی، دین مو یو دی... او هېواد مو یو دی. له دې امله، افغانان له دواړو لوریو څخه تمه کوي چې له صبر څخه کار واخلي او په داسې یوه سیاسي نظام باندې هوکړه وکړي چې ټول افغانان په کې شامل وي.»

په کابل کې یوه دیني عالم مصطفی مرتضوي وویل، کېدی شي چې د خبرو د دواړو لوریو تر منځ اختلافات له منځه وېوړل شي.

هغه وویل، «طالبان تل په یوه اسلامي نظام باندې ټینګار کوي. حکومت او افغان امنیتي ځواکونه او طالبان ټول مسلمانان دي، او هغوی له یوه اسلامي نظام سره هېڅ ستونزې نه لري.»

مرتضوي وویل، «غټه ستونزه د اسلام افراطي او غلط تفسیر دی. په اسلام کې د ښځو حقونه شته، د اسلام په چوکاټ کې ازادي شته، انتخابات، ګډه پرېکړه کول، رایه ورکول، ښوونه او روزنه او د بیان ازادي شته.»

هغه وویل، «د خبرو لوري باید په داسې غوښتنو باندې چې د توجیه وړ نه وي ټینګار ونه کړي او نه د سولې او د جنګ د پای ته رسولو په لاره کې خنډونه جوړ کړي.»

مرتضوي وویل، «سوله د افغانانو یوه مشروع غوښتنه ده، او د خدای پاک د صریحو کلماتو له مخې، په سوله کې ښه والی، ورورولي، وقار، ښېرازي او دوستي دي.»

هغه وویل، «له دې امله، په کار ده چې د خبرو لوري د خدای (ج) دغه پیغام ته مثبت ځواب ووایي، او افغانستان او افغانانو ته سوله برابره کړي.»

طالبانو ته د ښځو پیغام

په دوحه کې د حکومت په مرکچي پلاوي کې څلور افغانانې هم شته، او یوه مسئله چې هغوی نه غواړي مذاکره پرې وشي هغه د ښځو د حقونو او لاسته راوړنو ساتنه ده.

یوې مرکچۍ فوزیې کوفي د خبرو له پيلېدلو څخه مخکې ای اېف پي ته وویل، «طالبان باید پوه شي چې هغوی له یوه نوي افغانستان سره مخامخ کیږي، او دا حقیقت باید ومني.»

طالبانو د ښځو د حقونو په هکله ګونګې خبرې کړي دي او وایي چې هغه به د اسلامي ارزښتونو په اساس ساتل کیږي.

د اسلامي قانون پوهې او مرکچۍ فاطمې ګېلاني ای اېف پي ته وویل، د معلوماتو په ورکولو کې دغه ناخوښي ښځې له طالبانو سره د مذاکراتو په هکله اندېښمنوي.

فاطمې ګېلاني چې ۶۶ کاله عمر لري او په ۱۳۶۰مو کالونو کې یې د شورويانو پر ضد د مجاهدینو د ویاندې او وروسته د افغاني سرې میاشتې ټولنې د رییسې په توګه کار کړی دی، وویل، «په افغانستان کې هره ښځه یو ډار لري ... موږ تل داسې ډار لرو چې هرکله چې په افغانستان کې تغیرات راځي او هرکله چې یو سیاسي تغیر راځي، تل ښځې په کې ژوبلېږي.»

هغې وویل، بیا هم له دې سره په ټیم کې یې د هغو سړیو ملاتړ دی چې هغوی «دقیق په هغه څه باور لري چې زه یې پرې لرم.»

البته، لومړی باید خبرې د اسلام او اوربند په څېر «عامو ارزښتونو» په هکله وشي.

ګېلاني وویل، «زه به خوشحاله یم چې موږ داسې افغانستان ولرو چې هلته تاسو خپل ځان په خطر کې نه وینئ ... که موږ اوس دغه هدف ته ونه رسېږو بیا به هېڅکله دا کار ونشي.»

د حبیبې سرابي‌ په نامه یوه بله ۶۲ کلنه مرکچۍ چې طالبانو د خپلې واکمنۍ (۱۳۷۵-۱۳۸۰) پر مهال له کاره ایساره کړې وه، او مجبوره شوې وه چې پاکستان ته وتښتي ترڅو هلته تدریس ته دوام ورکړي، غواړي ډاډ ترلاسه کړي چې په افغانستان کې جمهوریت دوام ومومي نه دا چې د طالبانو داسې «امارت» په کې رامنځته شي چې دیني قانون په کې هغه حقونه چې اساسي قانون ورکړي دي له منځه وېسي.

سرابي خپل هېواد افغانستان ته په بېرته ستنېدلو سره د هېواد لومړنۍ ښځینه والۍ شوه او دوه ځلې یې د وزیرې په توګه کار وکړ.‌

که څه هم چې د ګروپ سیاسي مشران له حکومت سره د سولې خبرې پر مخ وړي، لاکن هغه مطمئنه نه ده چې د جګړې میدان کې طالب اورپکو دې خپل فکر بدل کړی وي.

هغې ای اېف پي ته وويل،‌ «دلته په افغانستان کې جنګیالي عین نظریه لري؛ هغوی عین چلند لري.»

سرابي وویل، بیا هم د مذاکراتو پيل «ډېر مثبت» وو.‌