د چین لپاره د ځمکې پټ استملاک په پاکستان کې د وېرې احساس رامنځته کړی دی

اسلام اباد -- په سیمه کې د مدني ټولنې ګروپونه او د حقونو فعالان، په ګلګت بلتستان سیمه کې د چین د پانګونې پر ضد د ناخوښۍ په ښودلو سره، خبرداری ورکوي چې د چینایي کمپنیو لپاره د اضافي ځمکې د ترلاسه کولو یو وروستی پلان په سیمه کې نوې شخړې رامنځته کوي.

ګلګت بلتستان سیمه د چین له اکثریت مسلمان مېشتي سینکیانګ اویغوري کورواکې سیمې سره ګډه پوله لري او د چین - پاکستان د اقتصادي دهلېز (سي پیک) لپاره یو وېشنځی (دروازه) دی. سي پیک د چین د جنجالي کمربند او سرک نوښت چې د یو کمربند یو سرک په نامه هم یادیږي، هغه برخه ده چې په پاکستان کې تطبیق کیږي.‌

په دې سیمه کې د همالیا غرونه او د نړۍ دویم تر ټولو لوړ غر کی۲ (K2) پراته دي، او له دې امله، حکومتي شمېرنې ښیي چې د ۱۴۰۰ کال په بهیر کې دغې سیمې ته د ورتلونکیو داخلي سیلانیانو شمېر نږدې ۷۰۰۰۰۰ تنو ته رسېدلی وو.‌

خو ځایي اوسېدونکي او د مدني ټولنې فعالان د ځمکې غصب او د خلکو بې ځایه کولو ته اندېښمن دي ځکه حکومت لګیا دی د چینایي کمپنیو لپاره ځمکې اخلي څو هلته د ګڼ شمېر نا اعلان شویو هدفونو لپاره یوه فابریکه جوړه کړي.‌

ځینو فعالانو ادعا وکړه چې چین پلانونه لري څو په دغه ځای کې د هغو لیتیمو د پروسیس لپاره یوه فابریکه جوړه کړي چې هغوی به یې په نږدې راتلونکي کې په افغانستان کې استخراج او دغه ځای ته انتقال کړي.‌

چین وار له مخه په دې بهانه چې غواړي د افغانستان په بیارغونه کې مرسته وکړي،د دغه جګړه ځپلي هېواد پراخو کاني شتمنیو ته سترګې نیولي دي.‌

د متحدو ایالاتو د جیولوجیکي سروې د ۱۳۹۹ د مرغومي د یوه راپور په اساس، د افغانستان په سرچینو کې بوکسیټ، مس، اوسپنه، لیتیم، او نایاب ځمکني عناصر شامل دي.

د وري میاشتې راهیسې، اوسېدونکیو، د مدني ټولنې فعالانو او سیاسي کارکوونکیو د اسلام اباد او د یوې چینایي کمپنۍ تر منځ د پټو هوکړو پر ضد ګڼ‌ شمېر اعتراضونه تنظیم کړي چې غواړي د برې هنزه درې ځمکه په اجاره ورکړي.

دغه راز، فعالانو پاکستانۍ رسنۍ په دې غندلي چې د فدرالي حکومت فشار ته سر ټیټوي او په اعتراضونو باندې سترګې پټوي، او دا کارونه ټول د دې لپاره کوي چې د چین - پاکستان اړیکې خوندي کړي.‌

ډان ورځپاڼې د چنګاښ په ۱۱مه راپور ورکړ چې، د چنګاښ په ۱۰مه، د هنزه ولسوالۍ د نصیراباد سیمې په سلګونو اوسېدونکیو له ګلګت پرېس کلب څخه بهر په خپله سیمه کې یوې خصوصي کمپنۍ ته د یوه کان د په اجارې ورکولو پر ضد اعتراضونه ترسره کړل.

د اعتراض یوه مشر حسین چې د امنیتي دلایلو له امله یې یواځې خپل تخلص ذکر کړ، وویل، «د سیمې اوسېدونکي به د چینایي کمپنیو په ګډون هېڅ بهرنۍ کمپنۍ ته اجازه ور نه کړي چې د هغوی ځمکه په اجاره ونیسي.»

حسین وویل، ځینې راپورونه وایي چې چین په سیمه کې د لیتیمو د پروسیس یوه فابریکه جوړوي.

هغه وویل، «د پاکستان حکومت باید د ټولو هغو پروژو قراردادونه چې له چین سره یې لاسلیک کړي او په ګلګت بلتستان کې به ترسره شي، ښکاره کړي. دغه راز موږ غواړو چې حکومت په چاپېریال باندې د دغو پروژو د اغېزو د څېړنې او په سیمه او ځایي خلکو باندې د هغو د اغېزو څېړنې معلومات له خلکو سره شریک کړي.»

ځمکه د ګلګت بلتستان په غرنۍ سیمه کې یوه ارزښتناکه شتمني ده. فعالان او اوسېدونکي ډارېږي چې د سي پیک اړوندې پروژې به د هغوی پر ځمکو خیټه واچوي.

فدرالي حکومت وار له مخه د مقپنداس ځانګړي اقتصادي زون لپاره شاوخوا ۲۵۰ اېکره (۵۰۵ جریبه) ځمکه تخصیص کړې ده.‌

نوې شخړه رامنځته کول

فعالانو د بلوچستان او سند ایالتونو تجربو ته په پام سره وویل، په ګلګت بلتستان کې د چین پانګونه یواځې بیجینګ ته ګټه رسوي او کېدی شي چې د هغه پر ضد وسله وال مقاومت راپورته کړي.

د اسلام اباد او ځایي ګروپونو تر منځ شخړې وار له مخه په بلوچستان او سند ایالتونو کې څرګندې دي. هلته ځایي قومي اورپکو ګروپونو د بلوچ راجي آجویي سنګر (بي آر ای اېس) په نامه یو اتحاد جوړ کړی، ترڅو په پاکستان کې د چین په ګټو باندې بریدونه وکړي.

په هنزه کې د کالج د سیاسي علومو یوه استاد محمد شفیق هنزي وویل، «که د چینایي پانګونې په هکله د ځایي خلکو اندېښنې حل نشي، دغه ډول عناصر کولی شي چې په ګلګت بلتستان کې وضعیت خراب کړي.»

هغه وویل، «چینایان په دې مشهور دي چې چاپېریال، ځایي کلتور یا مذهب ته له پام څخه پرته پراختیایي پروژې پلې کوي.»

هغه وویل، «یو طرف ته، ځمکې د سي پیک پروژو په نامه په زور سره اخیستل کیږي، بل طرف ته، په سیمه کې زیات شمېر پوځي منسوبین د چینایي وګړو د خوندیتوب په پلمه ځای پرځای کیږي.»

هغه وویل، که حکومت په هېواد کې د بیجینګ د زیاتېدونکي رول په هکله خپل موقف بدل نه کړي، د چین پانګونه کولی شي چې په ګلګت بلتستان کې چې د هېواد تر ټولو ډېره امن سیمه ده، تاوتریخوالي او وینو تویولو ته لاره هواره کړي.

د اویغوري مېرمنو توقیف کول

په داسې حال کې چې رژیم د سلګونو اویغوریو مېرمنو او د پاکستاني وګړو د بچیانو توقیفولو ته دوام ورکوي، د بیجینګ له خوا د مسلمانانو پر ضد ظلمونه له سرحد څخه ګلګت بلتستان خواته را اوښتي، چې په هېواد کې یې د چین پر ضد احساسات سخت کړي دي.

د سړیو یو غټ ګروپ، چې ډېر یې د ګلګت بلتستان سیمې اوسېدونکي دي، له ۱۳۹۶ کال راهیسې د خپلو اویغوریو مسلمانو مېرمنو د خلاصون لپاره کمپاین کوي. د راپورونو له مخې، هغوی د چینایي رژیم په بدنامو «د ذهني تلقین کمپونو» کې ساتل کیږي.

د ګلګت بلتستان او سینکیانګ اوسېدونکي ډېر وختونه د خنجراب غاښي له لارې سره لیدنې کتنې او بیا یو بل سره ودونه کوي.

په ۱۳۹۷ کې، د ګلګت بلتستان قانون جوړونکې جرګې په یوه خوله غوښتنه وکړه چې فدرالي حکومت دې په سینکیانګ کې د توقیف شویو مېرمنو د راخلاصولو لپاره چټک ګامونه واخلي.

خو له پراخ اعتراض او د محلي پارلمان له فیصلې سره سره هم، چینایي مقاماتو تر اوسه پورې د ګلګت بلتستان د اوسېدونکیو مېرمنې او ماشومان ازاد کړي نه دي.‌