د رئیسي له خوا له افغانستان سره په سوداګرۍ کې د ایراني ریالو د کارولو وړاندیز غوسه را وپاروله

کابل -- افغان سوداګرو او اقتصاد پوهانو د ایران د ولسمشر ابراهیم رئیسي هغه وړاندیز غندلی چې افغانستان او د سیمې نور هېوادونه باید د تجارت او سوداګرۍ لپاره د امریکايي ډالرو پر ځای ایراني ریال وکاروي.

هغوی وايي، دا ډول اقدام به افغانستان نور هم منزوي کړي، د افغانۍ ارزښت به راټيټ کړي، اقتصاد ته به لوی ګوزار ورکړي او افغانان به له نورو کړاوونو سره مخامخ شي.

رئیسي دا وړاندیز د غوایي په ۱۰مه په خوزستان ولایت کې له ایراني سوداګرو سره په یوه غونډه کې وکړ.

د طلوع نیوز په وینا، هغه وویل، «له عراق سره موږ کولی شو ریال وکاروو. دغه راز، موږ کولی شو دا کار له افغانستان او د سیمې له ځینو نورو هېوادونو سره وکړو. داسې نورې مسئلې هم شته چې باید پرې بحث وشي او اغېزمن او مهم رول لوبولی شي.»

د اقتصادي چارو شنونکي او سوداګر وايي، دا نظر د افغانانو لپاره مسخره او زیانمنونکی دی.

د پیسو نړۍ وال صندوق په وینا، په ۲۰۲۲ میلادي کال کې، هیوادونو د خپلو بهرنیو اسعارو له ۵۸٪ څخه ډېر په ډالرو کې ساتلي دي.

د افغانستان د فولادو د تولید د اتحادیې عامل رییس او په کابل کې د اقتصادي چارو کارپوه عبدالنصیر رشتیا وویل، «د نړۍ زیاتره هېوادونه د خپلو اسعارو د پشتوانې لپاره امریکایي ډالر کاروي،»

هغه وویل، «که له افغانستان سره په سوداګریزو راکړو ورکړو کې ریال وکارول شي، د ایران حکومت او خلکو ته به ګټه ورسوي، خو افغانستان ته به یې زیان وي، چې له بده مرغه د دې هېواد خلک به تر ټولو ډېر اغېزمن کړي،»

رشتیا وویل، «زموږ سوداګر زیاتره سوداګریز توکي او خام مواد له ایران څخه واردوي،»

هغه زیاته کړه، «ایراني اسعار بې ثباته او بې ارزښته دي. که په سوداګریزو راکړو ورکړو کې ایراني ریال وکارول شي، نو دا به افغان سوداګرو ته زیان ورسوي او د دواړو هېوادونو ترمنځ سوداګري به زیانمنه کړي او تر ټولو زیات زیان به افغانان وویني.»

د افغانستان د صنایعو او سوداګرۍ وزارت وویل، له ایران سره د افغانستان کلنۍ سوداګري له یو میلیارد ډالرو څخه اوړي.

د طلوع نیوز په وینا، د صنایعو او سوداګرۍ وزارت ویاند عبدالسلام جواد وویل، «موږ وکولی شوای چې په ۱۴۰۱ کال کې د ۲۸ میلیونو ډالرو صادرات او د ۱.۴۷ میلیاردو ډالرو واردات ولرو،»

ویجاړونکي پایلې

شنونکي خبرداری ورکوي، هر ډول سوداګریزې راکړې ورکړې چې په ایراني اسعارو ترسره کیږي د افغانستان لپاره به خطرناکې او ویجاړونکې اقتصادي پایلې ولري.

په کابل کې مېشت یوه افغان سوداګر محمد زلمي عظیمي وویل، «د ایران له خوا له افغانستان سره په سوداګرۍ کې د ایراني ریال کارول خورا ستونزمن او د اندېښنې وړ دي، ځکه چې د سیمې او نړۍ له نورو هېوادونو سره زموږ سوداګري، صادرات او واردات په امریکايي ډالرو ترسره کېږي. ډالر نړۍ وال اسعار دي چې نړۍ وال اعتبار او ثبات لري.»

عظيمي وويل، دا ډول وړانديز، که عملي شي، «په طبيعي توګه د [ايران] په ګټه دی، خو د افغانستان په زيان دی ځکه چې ايراني ريال بې ارزښته دي، په سيمه او نړۍ کې هيڅ اعتبار او ارزښت نه لري،»

هغه زیاته کړه، «د ایراني ریال په کارولو سره سوداګریزې راکړې ورکړې د افغانستان خصوصي سکتور، سوداګرۍ او خلکو ته زیان رسوي او زموږ د سوداګرۍ او اقتصاد راتلونکې له خطر سره مخامخ کوي،»

د افغانستان د صنعتکارانو د اتحادیې رییس عبدالجبار ساپي وویل، د ریال په کارولو سره له افغانستان او نورو ګاونډیانو سره د سوداګرۍ لپاره د رئیسي هیله دا ده چې «د ایراني اسعارو ملاتړ وکړي، د ایرانيانو او سوداګرو ګټې تضمین کړي، او د خپل هیواد اقتصادي وضعیت ښه کړي،»

هغه وویل، «افغانستان یو واردوونکی هېواد دی چې ایران ته لږ صادرات لري، له دې امله د ایراني ریال په کارولو هر ډول سوداګریزه راکړه ورکړه زموږ په ګټه نه ده. که دا ډول پرېکړه عملي شي، دا به د افغانستان سوداګرۍ، اقتصاد او خلکو ته لوی ګوزار وي، چې د منلو وړ نه دی.»

ساپي وویل، «زه ټینګار کوم چې تومان یا ایراني ریال په نړۍ کې تر ټولو بې ارزښته اسعار دي، چې نړۍ وال شهرت او اعتبار نه لري او په ایران کې د اقتصادي سقوط لامل شوی دی،»

هغه وویل، «د ایراني اسعارو په کارولو هر ډول راکړه ورکړه غیرمنطقي ده او که موږ په هر ډول سوداګریزه راکړه ورکړه کې له ایراني اسعارو څخه کار واخلو، دا به زموږ لپاره په بشپړ ډول زیانمن وي.»

بد ګاونډیان، بدتر شریکان

یوه افغان اقتصادي شنونکي عبدالواسع دانشیار چې په متحده عربي اماراتو کې ژوند کوي، «زموږ د ګاونډیانو له خوا د صادر شويو ناکامو میتودونو او پالیسيو د غوره کولو پر ضد چې موخه یې د افغانستان تباه کول دي،» خبرداری ورکړ.

هغه وویل، «د ایراني اسعارو کارول به په ټوله کې ویجاړونکې او خطرناکې اقتصادي پایلې ولري. دا به د افغانۍ د سقوط لامل شي، چې اقتصادي سیستم به له منځه وېسي او د افغانۍ کارول به محدود کړي، په داسې حال کې چې د تر بندیز لاندې ریال کارول به پراخ شي او ارزښت به یې لوړ شي.»

هغه وویل، «دا به د انفلاسیون او په بازار کې د افغانۍ د ارزښت د ټیټېدلو لامل شي،»

دانشیار څرګنده کړه، چې افغانستان د وارداتو پر بنسټ اقتصاد لري چې ډېر کم تولیدي او صادراتي ظرفیت لري.

هغه وړاندې وویل، «موږ د ډالرو پر بنسټ د مرستو په پیسو تکیه لرو. که موږ د ډالرو د کمولو له ناکامو ایراني اقتصادي سیاستونو سره ځانونه عیار کړو نو موږ به خپلې بښې وهو، او تر بندیزونو لاندې به راشو چې موږ ته به له بدبختۍ، بې وزلۍ او بې کارۍ پرته بل څه را نه کړي او د پرمختګ مخه به مو ونیسي.»

هغه وویل، «څومره چې زموږ اسعار ارزښت له لاسه ورکوي، په هماغه اندازه به زموږ خلک او هېواد په سیمه کې کمزوری شي، چې دا به د اقتصادي سقوط لامل شي. له دغه حالت څخه بیارغېدنه به ډېره سخته وي.»

تجارت کمېدل

په کابل کې مېشت د اقتصادي چارو شنونکي، شاکر یعقوبي وویل، په سوداګریزو راکړو ورکړو کې د ایراني ریال د کارولو وړاندیز لنډ فکر دی.

هغه وویل، هدف دا دی چې د ایران پولي او مالي سیستم ته ګټه ورسوي او د هغه د اسعارو د ارزښت په لوړولو کې مرسته وکړي.

يعقوبي وويل، ستونزه دا ده چې «د افغانستان اقتصاد په امريکايي ډالر پورې تړلی دی، په داسې حال کې چې نور اسعارهم ډالرو پورې تړلي دي او ټولې سوداګريزې راکړې ورکړې په ډالرو ترسره کېږي،»

هغه وویل، «که دا پرېکړه عملي شي، د افغانستان اقتصاد ته د زیان رسولو سربیره به افغان سوداګر له ایران سره سوداګرۍ څخه په شا کړي، او د بدیلونو په لټه کې به شي.»

یعقوبي وویل، «که ایراني ریال په سوداګریزو راکړو ورکړو کې وکارول شي، افغان سوداګر به هیڅکله خپل ارزښتناک توکي د بې ارزښته ایراني ریالو په بدل کې ونه پلوري او نه به له ایراني سوداګرو سره د هغوی په اسعارو سوداګري وکړي،»

هغه وويل، «دا به د دواړو هېوادونو تر منځ صادرات او واردات کم کړي، او زموږ سوداګر به هغو هېوادونو ته مخه کړي چې امريکايي ډالر کاروي.»