له هېواد څخه د لوستو افغانانو په وتلو سره د هرات د کتابونو پلورنځي له سقوط سره مخامخ شوي دي

هرات -- اوه میاشتې مخکې د افغان حکومت په نسکورېدلو سره، په زرګونو لوستي افغان وګړي مجبور شول چې هېواد پرېږدي او په نورو هېوادونو کې پناه وغواړي.

د هغوی په تګ سره، چې ورسره په هېواد کې اقتصادي حالت هم خراب او د پاتې افغانانو تر منځ د کتابونو د لوستلو لېوالتیا کمه شوه، د ډېرو کتاب پلورنځیو پلورنې هم په ټپه ودرېدلې.‌

فاروقي کتاب پلورنځی په هرات ښار کې د ډېرو هغو کتاب پلورنځیو له ډلې څخه یو دی چې مالکانو یې په وروستیو کې پرېکړه کړې ترڅو خپل دوکان بند کړي.‌

د پلورنځي مالک محمد شفیع فاروقي وویل چې د تېرو اوو میاشتو په ترڅ کې هغه ونشوای کړای دومره پیسې وګټي چې کرایه پرې تادیه کړي او نشي کولی چې د مالي محدودیتونو له امله خپل کاروبار ته دوام ورکړي.‌

۳۰ کاله کیږي چې نوموړی دغه کاروبار کوي.‌

هغه وویل، د هغه اکثر مشتریان د پوهنتونونو استادان او محصلان ول چې اکثرو یې په وروستیو میاشتو کې هېواد پرېښی دی.‌

فاروقي وویل هغه په خپل کتاب پلورنځي کې ۱.۵ میلیونه افغانۍ (۱۷۱۰۰ ډالر) پانګونه کړې وه خو اوس نشي کولی چې د ورځې حتی ۵۰۰ افغانۍ (۵.۷۰ ډالر) وګټي.‌

هغه وویل، «اوس په ځوانانو کې داسې یو فکر عام شوی چې لوستل بې فایدې دي او په روانو حالاتو کې کومه ګټه نه رسوي.‌ له بده مرغه چې قدرت د داسې چا لاسونو ته ولوېد چې زموږ ټولنه کې د زده کړو جدي اهمیت ته ارزښت نه ورکوي.»

هغه وویل، «د اوسنۍ بې باورۍ په پام کې نیولو سره چې د هغوی دپاسه یې سیوری غوړولی دی، ډېر ځوان افغانان د راتلونکي په هکله منفي فکر لري، او د کتابونو د لوستلو لپاره یې انګېزه کمه شوې ده.‌»

په هرات ښار کې د ابدالي کتاب پلورنځي مالک غلام دستګیر حقمل وویل چې د پخواني حکومت له نسکورېدلو څخه مخکې د هغه کاروبار ډېر ښه روان وو.‌

هغه وویل، «په هغه وخت کې ښوونځي او پوهنتونونه پرانستي ول.‌ موږ ډېر مشتریان لرل او کولی مو شوای چې په یوه ورځ کې ډېر کتابونه وپلورو، خو اوس، خلک وس نه لري ترڅو کتابونه واخلي.»

حقمل وویل چې هغه حتی دومره ګټه نشي کولی چې د خپل پلورنځي لګښتونه پوره کړي او که وضعیت ښه نشي، هغه به مجبور شي چې خپل کاروبار بند کړي.

هیله نشته

د بې کارۍ زیاتوالي، اقتصادي ننګونو او د ښوونځیو او پوهنتونونو بندېدا ډېر ځوان افغانان نهیلي او منفي ګرایي ته مجبور کړي دي.‌

د هرات پوهنتون د حقوقو او سیاسي علومو پوهنځي د درېیم کال محصل محمد رفیق نیرومند وویل، کله چې لوستي ځوانان هڅه کوي چې له هېواد څخه د وتلو لارې ولټوي، بیا نو یوه روښانه راتلونکي ته هیله له منځه ځي.

هغه وویل،‌ په زرګونو ځوان افغانان چې وار له مخه له پوهنتونونو څخه فارغ شوي اوس له بې کارۍ سره لاس او ګرېوان دي، او له بدې ورځې د کار په لټون بهرنیو هېوادونو ته ځي.

نیرومند وویل، «ما زده کړو ته د دوام ورکولو انګېزه له لاسه ورکړه. زموږ پوهنتون د یوه کال لپاره بند شو، او اوس چې پرانستل شوی، زه وینم چې ۷۰٪ ټولګیوال مې تللي یا یې زدکړې پریښې دي.»

هغه وویل، «په هېواد کې د لوستو ځوانانو لپاره د کار شرایط نشته، او په نورو هېوادونو کې د کار موندلو په هکله ویلی شو چې هلته د یوه لوستي او نالوستي افغان تر منځ توپیر نشته ځکه هر څوک مجبور دی چې کار وکړي او نفقه وګټي.»

په هرات ښار کې د دولسم ټولګي یوې زده کوونکې زینب احمدي وویل چې په تېرو څو میاشتو کې د ښوونځیو بندېدا هغه د کتابونو له لوستلو څخه زړه تورې کړې ده.

هغې وویل، «په افغانستان کې اکثرې لوستې ښځې په خپلو کورونو کې ایسارې دي. په روانو حالاتو کې، که زه هر څومره سخته مطالعه وکړم، زه به بالاخره مجبوره شم چې په کور پاتې شم ځکه ماته به اجازه را نه کړل شي چې له کور څخه بهر کار وکړم.»

احمدي وویل هغه ډیری وخت داسې فکر کوي چې اوس نو په افغانستان کې د ښځو زده کړې بې ګټې دي.‌

هغې وویل، «تېر کال ما په لېوالتیا سره زده کړه کوله او په خپل ټولګي کې په لوړه درجه فارغه شوم. ما د پوهنتون د کانکور په ازموینه کې هم لوړې نومرې واخیستلې، خو په تېرو اوو میاشتو کې مې خپل کتابونه داسې خاص پرانستي نه دي.»

د هرات اوسېدونکي فیروز احمد غفوري وویل چې هغه هره اونۍ یو نوی کتاب لوست خو نور نشي کولی چې کتابونه وپېري.

هغه وویل، «زه مجبور یم چې د کتابونو د لوستلو یا اخیستلو پر ځای د خپلې کورنۍ لپاره د یوې مړۍ ډوډۍ د موندلو په هکله فکر وکړم.»

هغه وویل، «ما په ښاروالۍ کې کار کاوه او کولی مې شوای چې د کتابونو د پېرودلو لپاره یو څه پیسې وسپموم، خو اوس زه کار نه لرم او د کتابونو د پېرودلو لپاره کافي اندازه پیسې نه لرم.»

غفوري وویل، په داسې شرایطو کې د هیچ چا لپاره هم د کتاب لوستل لومړیتوب نه دی.‌

هغه وویل، «لوستل یوه ارام مغز ته اړتیا لري، خو زما مغز وار له مخه زما د کورنۍ د مړولو لپاره د لارو په موندلو بوخت دی.»

د افراطیت پر وړاندې آسیب پذیره

ښوونکي او شنونکي خبرداری ورکوي چې د لوستو هېوادوالو وتل او د ځوان افغانانو تر منځ په لوستلو کې د لیوالتیا کموالی کولی شي چې په افغاني ټولنه کې د افراطیت لپاره دروازه پرانیزي.

په هرات کې مېشت د سیاسي چارو شنونکي عبدالقادر کامل وویل، له افراطیت څخه د افغانستان د ژغورلو یواځینۍ لار د عامه پوهاوي لوړول او تعلیم ته وده ورکول دي.

هغه وویل، «هغه افغان ځوانان چې په هېواد کې پاتې شوي دي، باید خپل تحرک او زده کړو ته دوام ورکړي او خپل ظرفیتونه لوړ کړي. یواځې لوستي ځوانان کولی شي زموږ هېواد له روان بحران څخه وژغوري.»

کامل وویل،‌ ترهګرو ډلو د تېرو دوو لسیزو په ترڅ کې بې سواده ځوانان ښکار کړي او هغوی یې د خپلو هدفونو د ترسره کولو لپاره استعمال کړي دي.

هغه وویل، «په افغانستان کې د سواد کچه راټیټه شوې ده، او که زیات ځوانان له زده کړو څخه بې برخې شي، نو راتلونکی به یې په حقیقت کې له ستونزو څخه ډک وي،»

د هرات ښار یوه ښوونکي، سید اکرم نظامي وویل، د هر کتاب پلورنځي تړل د شاته تګ په لور یو ګام دی.

هغه وويل: «ښکاره خبره ده چې د نړۍ په ګوټ ګوټ کې ټولو پرمختللیو هېوادونو د کتابونو او د خپلو لوستو ځوانانو په برکت پرمختګ کړی او سوکالي يې ترلاسه کړې ده. که افغان ځوانان زده کړه ونه کړي، افغانستان به هیڅکله هم پرمختګ ونه کړي.»

نظامي وویل، «افراطیت او بې سوادي په افغانستان کې د بدبختۍ او بربادۍ دوه عوامل دي. که په هېواد کې د سواد کچه لوړه شي، هېڅوک هم نشي کولی چې له افغانانو څخه ناوړه ګټه واخلي او یا پرې واکمني وکړي.»

هغه وویل، یواځې داسې یو انقلاب چې په هغه کې ټول سره راټول شي او یو لاس ودرېږي، کولی شي چې افغانستان له ناورین څخه وژغوري.