له دودیزو ښوونځیو څخه محرومې شوې افغان نجونې هڅه کوي چې په کورنیو ښوونځیو کې زده کړې وکړي

هرات -- افغانې نجونې، چې دا یې له شپږم ټولګي څخه پورته زده کړو څخه د محرومېدلو دویم کال دی، هڅه کوي چې له دا هر څه سره سره خپلو زده کړو ته دوام ورکړي.‌

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستندوی ماموریت (یوناما) وایي، په هېواد کې د تېر یوه کال په ترڅ کې له یو میلیون څخه ډېرې تنکۍ ځوانې نجونې له زده کړو څخه بې برخې شوي دي.

د یوناما سرپرست رییس مارکوس پڅېل د وږي په ۲۷مه په یوه اعلامیه کې وویل، «دا حالت په ژوره توګه د نجونو د یوه نسل او پخپله د افغانستان لپاره ویجاړونکی، دردوونکی او شرموونکی»‌ دی.

یوې افغانې ښځې ژمنه کړې چې په ترکیه کې د خپلې دوکتورا له بشپړولو څخه وروسته به په خپل هېواد کې د نجونو او ښځو په ژوند کې یو بدلون رامنځته کړي.

منیژې بهرې چې ۲۷ کاله عمر لري، په ۱۳۹۶ کې له یوه ترکي پوهنتون څخه په ټولنیزو علومو کې د ماسټرۍ ډګري ترلاسه کړله. اوس هغه د دوکتورا په تحصیل بوخته ده.‌

هغې وویل، څو چې افغان نجونې سره یو لاس نشي او مهارتونه پیاوړي نه کړي هغوی به پرمختګ ونه کړي او نه به ځواکمنې شي، او زیاته یې کړله چې هغه هوډ لري چې د افغان ښځو او نجونو لپاره د زده کړو د فرصتونو د برابرولو لپاره به کار وکړي.‌

هغې وویل، «زه به د خپلو زده کړو له بشپړولو څخه وروسته افغانستان ته ستنه شم او په لوړه کچه ښوونه به وکړم. که زه په ترکیه کې پاتې شم، ښایي زه یو ښه ژوند ولرم، خو زه هوډ لرم چې خپل هېواد ته ستنه شم او خپل ځان د افغانستان نیمایي وګړو (ښځو او نجونو) ته وقف کړم.»

بهرې وویل، هره افغانه نجلۍ استعداد او وړتیاوې لري، او د فرصت په پام کې نیولو سره، ټولې نجونې کولی شي چې لوړې زده کړې وکړي.

هغې وویل، «هره افغانه نجلۍ کولی شي چې ډاکتره، انجنیره،‌ اقتصادپوهه، انسان پېژندونکې یا قانونپوهه شي، لاکن له بده مرغه چې هغوی ته فرصت نه دی ورکړل شوی.»

هغې وویل، اوسني جنسیتي محدودیت نجونو ته دا الهام ورکړی چې لا سختې زده کړې وکړي. موجودو ننګونو هغوی لا ډېرې هوډمنې کړي چې سخت زیار وباسي او د خپلو ځانونو لپاره یو ښه راتلونکی جوړ کړي.

په کور کې زده کړه

بهرې وویل، ټولې لوستې افغان ښځې باید دا خپل هدف وګرځوي چې د هغو نجونو ملاتړ وکړي چې له ښوونې او روزنې څخه محرومې شوي او باید چې د خپلې سیمې د نجونو د یوه ګروپ لپارهپه خپل کور کې درسي ټولګي جوړ کړي.‌

هغې زیاته کړه، که هره لوستې ښځه یوې نجلې ته درس ورکړي، هېڅ نجلۍ به د زده کړو تر لاسه کولو لپاره په خپله هڅه کې شاته پاتې نشي.‌

په هرات ښار کې د صدیقې غلامي په نامه یوې ښوونکې وویل چې هغه په یوه خصوصي ښوونیز مرکز کې شاوخوا ۵۰ نجونو ته درس ورکوي.‌

هغې وویل، «هغه نجونې چې ښوونځیو ته له تګ څخه ایسارې شوي دي هغوی په ښوونیز مرکز کې د ښوونځیو مضامین، کمپیوټر او انګلیسي لولي. د هغوی انګېزې ډېرې ټینکې دي او ډېر زیات زیار وباسي.»

هغې وویل، «موږ په باسوادو میندو او پلرونو باندې ټینګار کوو چې خپلو لوڼو ته ښوونه وکړي او د هغوی ملاتړ وکړي. په روانو حالاتو کې، نجونې د بل هر وخت په پرتله ډېر د کورنۍ ملاتړ ته اړتیا لري.»

غلامي وویل،‌ په روانو حالاتو کې ټول لوستي سړي او ښځې یوه دنده لري او هغه دا ده چې د نجونو ملاتړ وکړي او هغوی ته په کور کې ښوونه وکړي او بل دا چې له هغوی سره مرسته وکړي چې خپله پوهه او وړتیاوې پیاوړي کړي.‌

فوزیه احمدي چې د هرات پوهنتون د ساینس پوهنځي څخه فارغه شوې او لا یې وظیفه نه ده موندلې، په دې ورځو کې په کور کې خپلو دوو خویندو ته درس ورکوي.

هغې وویل، د هغې خویندې په اتم او یوولسم ټولګیو کې دي، او هغې په کور کې ښوونځی جوړ کړی چې هغوی ته د انګلیسي په ګډون بېلابېل موضوعات تدریس کړي.

هغې وویل، لږ وروسته له هغه چې د نجونو ښوونځي وتړل شول، هغې پرېکړه وکړه چې خپلو خویندو ته تدریس پیل کړي، او زیاته یې کړه چې وروسته له هغه یې چې ښوونه ورته پیل کړله د هغوی په زړونو کې هیلې تاندې شولې.

احمدي زیاته کړه، «زه په نورو لوستو نجونو او ښځو باندې هم غږ کوم چې وخت او امکانات برابر کړي او د خپلو ګاونډیانو لوڼو ته ښوونه وکړي. نجونې د بل هر وخت په پرتله اوس د هغوی ملاتړ ته ډېره اړتیا لري، او لوستې ښځې کولی شي چې د هغوی ملاتړې واوسي.»

هغې وویل، نجونې باید د خپلو زده کړو تعقیبولو ته دوام ورکړي او میندې او پلرونه باید د خپلو لوڼو لپاره په کور کې د ښوونې فرصتونه برابر کړي.

نجونې پیاوړې کول

د ښځو د حقونو فعالانې وایي، افغانو ښځو او نجونو د تېرو دوو لسیزو په ترڅ کې تاریخي لوړ ګامونه پورته کړل او په یوه لوستي او ځواکمن نسل باندې بدلې شوې.

په هرات کې د ښځو د حقونو یوې فعالې مریم عزیزي وویل، ښځو او نجونو په ټولو برخو کې خپلې وړتیاوې ښودلي دي.

هغې زیاته کړه، «که څه هم چې نجونې تل افغاني دودونو محدودې کړي او هغوی له خنډونو او ننګونو سره مخامخ شوي، لاکن هغوی د دغو محدودیتونو پر ضد مبارزه کړې او خپلو هدفونو ته رسېدلي دي.»

هغې وویل، «نجونو څو کاله د پوهنتون د کانکور ازموینه کې تر ټولو لوړې نومرې اخیستي او غوره پوهنځیو ته شاملې شوي دي. دغه راز، هغوی په پوهنتون کې تر ټولو لوړې نومرې ترلاسه کړي دي.»

عزیزي وویل، هغه وخت چې ښځو په حکومتي دوایرو کې کار کاوه، اداري فساد ډېر کم شوی وو او حکومت په وړه توګه د خلکو خدمت کاوه.

په هرات ښار کې د مدني ټولنې یوه فعال محمد ناصر فطرت وویل، افغان نجونې با استعدادې دي، او که فرصت ورکړل شي، هغوی به په ټولو برخو کې پرمختګ وکړي.

فطرت چې د هرات پوهنتون د دري ژبې له څانګې څخه فارغ شوی دی، وویل، «یوه نجلۍ څلور کاله پرله پسې زموږ په ټولګي کې اولنمره وه. زموږ په ټولګیو کې به نجونو تر ټولو لوړې نومرې ترلاسه کولې.»

هغه د تېرې لسیزې په ترڅ کې د ښځو او نجونو لاسته راوړنو ته په اشارې سره، د افغان نجونو د روبوټ جوړونې ټیم د استعداد او وړتیا د یوې نمونې په توګه یاد کړ.

هغه زیاته کړه، «چاپېریال د هغوی لپاره برابر وو، او هغوی په نړۍ واله کچه وپېژندل شوې او جایزې یې ترلاسه کړلې.»

هغه وویل، «افغان نجونې با استعدادې دي او وړتیا لري. یواځیني شي ته چې هغوی ورته اړتیا لري هغه ملاتړ دی چې هغوی ورسره وغوړېږي.»

فطرت وویل، د نړۍ هېوادونه خپل ډېر امکانات خپلو ماشومانو او ځوانانو ته د ښوونې او روزنې په برابرولو باندې لګوي، نو افغانستان هم باید د ماشومانو او په ځانګړې توګه د نجونو لپاره د ښوونې او روزنې په برابرولو باندې پانګونه وکړي.